بازنمایی تأثیر و تأثرات شهرت مجازی در سبک زندگی اجتماعی

عرصه جدیدی برای حیات بشری که می‌‌تواند بخش عمده‌‌ای از نیازها و فعالیت‌‌های انسانی را برآورده سازد، تحت عنوان فضای مجازی شناخته شده است و به‌عنوان سایه‌‌ای از فضای واقعی، با پیامدهای مثبت و منفی خود شیوه جدیدی از زندگی را برای تمام مردم جهان به‌وجود آورده و به‌صورت فرهنگ در پس زمینه قرار گرفته است. این شیوه زندگی که به‌واسطه فضای مجازی به‌وجود آمده، چگونگی نمایش دارایی‌‌های یک فرد از بسیاری جهات را نشان می‌‌دهد؛ مواردی همچون: سلیقه، آداب معاشرت، مد و … . شیوه زندگی برگرفته از فضای مجازی در واقع همان تاثیری است که فضای سایبر بر نوع سلیقه افراد، ارزش‌‌ها و نگرش‌‌ها داشته و به‌‌عنوان شیوه دوم زندگی افراد در امتداد شیوه زندگی دنیای واقعی آنان جریان دارد. فضای مجازی و به‌طبع، مهم‌ترین بستر آن که شامل نرم‌‌افزارهای اجتماعی مختلف اعم از اینستاگرام، تلگرام و … می‌‌باشد، کارکردهای مختلفی دارند که شاید بتوان یکی از مهمترین این موارد را کسب شهرت مجازی در نظر گرفت. شهرت، مفهومی کیفی و نسبی است که قاعده‌‌ای مطلق برای آن یافت نمی‌‌شود. همچنین مفهوم ثابتی نیست و در طول زمان ممکن است کمتر و یا بیشتر شود. افراد براساس شهرتی که پیدا می‌‌کنند، صاحب هویتی مستقل شده که می‌‌تواند بر سایر بخش‌‌های زندگی‌‌شان اثر بگذارد.

شهرگی^۱ یکی از مفاهیم هم‌راستا با شکل‌‌گیری جوامع مدرن است و با ظهور رسانه‌‌های جمعی، به یکی از ویژگی‌‌های بنیادین آن تبدیل شده است. اما اهمیت آن با ظهور رسانه‌‌های جدید و به‌ویژه شبکه‌‌های اجتماعی، رنگ و بویی جدید به خود گرفته و دلالت‌‌های سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و حتی اجتماعی جدیدی یافته است. شهرگی مفهومی همیشه حاضر در اخبار و سرگرمی، در تبلیغات و فعالیت‌‌های تجاری، در حوزه‌‌های اجتماعی و فعالیت‌‌های خیریه‌‌ای و حتی در مبارزات و کمپین‌‌های سیاسی است. از این رو شهرگی قدرتی گفتمانی در دنیای رسانه‌‌ای شده ما به‌دست آورده است که نمی‌‌توان از آن غافل شد به‌‌طوری که کمتر عرصه‌‌ای از حیات اجتماعی را می‌‌توان شناسایی کرد که از تأثیرات مثبت و منفی آن مصون مانده باشد.

چه بپسندیم و یا از آن تنفر داشته باشیم، فرهنگ شهرگی ما را احاطه کرده است و در کنار آن، فرهنگ سلبریتی در عصری که با گسترش فرهنگ رسانه‌‌های تعاملی همراه است، با چرخش تعاملی منجر به ارتباط عاطفی با کاربران و هواداران و در نتیجه تأثیری بی‌‌واسطه بر دنبال‌‌کنندگان شده است. از این رو گسترش رسانه‌‌های اجتماعی که توسعه ارتباطات شخصی را شتاب بخشیده، زمینه ظهور فرهنگ سلبریتی را تسهیل کرده است؛ به‌‌ویژه که بسیاری از کاربران ایرانی مدتی طولانی از وقت خود را صرف آن می‌‌کنند. چنین دامنه نفوذی نشان از این امر دارد که این فرهنگ می‌‌تواند سبک زندگی را تحت‌‌تأثیر قرار دهد و این تأثیرات نه تنها بر زندگی طرفداران سلبریتی‌‌ها، بلکه بر عموم مردم نیز قابل مشاهده است. سبک زندگی در برگیرنده ترجیحات افراد در روش زندگی کردن و رجحان‌‌های آنان در انتخاب شیوه‌‌های زندگی است. سبک زندگی، شیوه زندگی است و بر الگوهای فردی مطلوب از زندگی دلالت دارد که جهان‌‌بینی، نگرش‌‌ها، عادت‌‌ها و وسایل زندگی و همچنین الگوهای روابط اجتماعی، اوقات فراغت و مصرف را در برمی‌‌گیرد. سبک زندگی از طریق چهره‌‌ها (انتخاب لباس‌‌ها و رفتارها)، اعمال و کردارها (انتخاب فعالیت‌‌های فراغتی) یا انتخاب وسایل زندگی و حتی گزینش دوستان بیان می‌‌شود. عضویت افراد در شبکه‌‌های اجتماعی مجازی و روابط متقابل آنان در این فضا، بر سبک زندگی کاربران تاثیر دارد. از سوی دیگر رسانه‌‌ها، شبکه‌‌های اجتماعی و سلبریتی‌‌ها نیز بر هویت افراد تأثیر می‌‌گذارند.

سلبریتی‌‌ها با سبک زندگی، بروز و ظهور اخبار مربوط به زندگی شخصی و فعالیت‌‌های اجتماعی و فرهنگی خود، تغییرات را ممکن و حتی آسان می‌‌کنند. تغییر در رفتارهای اجتماعی، پوشش و اولویت‌‌های فرهنگی، تابعی از کنش‌‌های آنان است. بر این اساس سلبریتی‌‌ها در ایران، تبدیل به طبقه‌‌ای الگو شده‌‌اند که در اصطلاح جامعه‌‌شناختی، گروه‌های مرجع تلقی می‌‌شوند. شبکه‌‌های اجتماعی نظیر اینستاگرام و یوتیوب نیز به‌عنوان یکی از مهمترین مصادیق این امر، به محلی برای حضور سلبریتی‌‌ها و دنبال‌‌کنندگان آن‌ها و مکانی برای تغییر سبک زندگی متناسب با زندگی اجتماعی سلبریتی‌‌ها تبدیل شده است. بدین ترتیب، جذابیت شبکه‌‌های اجتماعی اینترنتی از یک سو و سهولت فعالیت در این دسته از جوامع از سوی دیگر، سبب می‌‌شود تا رابطه میان عضویت و حضور در شبکه‌‌‌‌های اجتماعی اینترنتی و تغییرات مربوط به سبک زندگی کاربران عضو افزایش یابد. فرهنگ سلبریتی آنلاین برآمده از رسانه‌‌های اجتماعی، حاوی شکل‌‌گیری جماعت‌‌های آنلاین است که در اینجا جماعت‌‌هایی حول علاقه به سلبریتی‌‌ها در قالب هواداران به وجود می‌‌آیند که گلوگاه تاثیر و تاثرات این تعامل و مراودات را می‌‌توان بر سبک زندگی و تصمیم‌‌گیری‌‌های اجتماعی و سیاسی هواداران و سلبریتی‌‌ها مشاهده کرد.

در تعریف ساده سلبریتی عبارت است از شخص یا چیزی که توسط تعداد زیادی از افراد شناخته می‌‌شود. اما فراتر از یک تعریف ساده، سلبریتی‌‌ در دل فرهنگ عمومی دنیای جدید تعریف می‌‌شود که تحت سیطره صنایع فرهنگی سرگرم‌‌کننده قرار دارد. سلبریتی محل لبریز شدن کاریزما در جامعه معاصر است. اقدامات سلبریتی‌‌ها از آن رو دارای اهمیت می‌‌شود که آنان افرادی کاریزماتیک و جذاب‌‌ هستند و اثرات عاطفی قابل توجهی بر تعدادی از مردم به‌جای می‌‌گذارند. آنان به هواداران‌‌شان لذت، شادی، درد و رنج می‌‌دهند و در مقابل ستایش یا رسوایی دریافت می‌‌نمایند. شهرت و محبوبیت، مهارت و توانایی یا استعدادی برتر در یک زمینه یا رشته خاص، شخصیت کاریزماتیک، تعداد زیادی دنبال‌‌کننده، مورد توجه و سوژه رسانه‌ها بودن؛ این‌ها تنها چند ویژگی خاص آن‌ها است.

سلبریتی‌‌ها در نقاط مختلف در چرخه شهرت هستند؛ مردم عادی یا پیش سلبریتی‌‌ها (کسانی که در مرحله قبل از سلبریتی‌‌ شدن هستند) تلاش می‌‌کنند تا شناخته شوند؛ کسانی که به تازگی سلبریتی‌‌ شده‌‌اند (سلبریتی‌‌های اولیه) آرزو دارند که شهرت‌شان را گسترش دهند، خود سلبریتی‌‌ها هم درصدد فرصتی برای توسعه مهارت‌‌های جدید خود هستند و در نهایت برخی دیگر که در دوره بعد از سلبریتی شدن هستند، تجدید شهرت‌شان را جستجو می‌‌کنند. استفاده از تکنیک‌‌های ایجاد وابستگی و بهره‌‌گیری از صمیمیت هدفمند، خودبرندسازی، واقعی بودن و انتشار مداوم لحظات زندگی از مهمترین ابزارهای دستیابی به شهرت در رسانه‌‌های اجتماعی است.

آلیس مارویک^۲ در مطالعه خرده‌‌سلبریتی‌‌های متولد شده در رسانه‌‌های نوین معتقد است که خرده‌‌سلبریتی، یک فرد نیست بلکه یک الگوی فکری است. رسانه‌‌های نوین با امکان‌‌پذیر کردن «خرده‌‌سلبریتی» و اعطای توانایی تولید و انتشار محتوا به افراد معمولی، منجر به ظهور سلبریتی‌‌هایی شده‌‌اند که زاده رسانه‌‌های اجتماعی است. این سلبریتی‌‌ها به‌دلیل تعداد کم هواداران‌‌شان، خرده سلبریتی نامیده می‌‌شوند. آنان با برقراری روابط مستقیم با هواداران و انتشار جزئی‌‌ترین رویدادهای زندگی‌‌شان، حس نزدیکی و صمیمیت افراد را برمی‌‌انگیزند. آنان با استفاده از استراتژی‌‌های شهرت در رسانه‌‌های اجتماعی و از آن جمله «واقعی بودن» و «خودبرندسازی» شهرت خود را تثبیت می‌‌کنند. سلبریتی‌‌ها در سراسر جهان به‌جز زمینه تخصصی‌‌شان در حوزه‌‌های مختلف سیاسی، اجتماعی و … ورود پیدا کرده و به ایفای نقش می‌‌پردازند. در ایران نیز در سال‌‌های اخیر شاهد حضور جدی و گسترده انواع سلبریتی‌‌ها و خرده‌‌ سلبریتی‌‌ها در رویدادهای اجتماعی، سیاسی و اقتصادی و در نهایت جهت‌‌دهی و هدایت افکار عمومی هستیم که برخی از نمونه‌‌های اخیر آن را می‌‌توان در انتخابات ریاست جمهوری سال ۱۳۹۶، التهابات بازار سکه و ارز در سال ۱۳۹۷ و جمع‌‌آوری کمک‌‌های مردمی برای زلزله‌‌زدگان کرمانشاه دانست.

سلبریتی‌‌ها از جهاتی دارای ویژگی‌‌های خاص و متمایزی هستند. اولین و مهمترین ویژگی، «واسطه‌‌محوری^۳» شهرت سلبریتی است. برخلاف اشکال سنتی شهرت که عموماً خودجوش و بدون حضور واسطه‌‌گری‌‌های سازمان‌‌یافته، شکل می‌‌گرفتند، امروزه هیچ سلبریتی‌‌ای بدون کمک واسطه‌‌های فرهنگی به شهرت دست نمی‌‌یابد. در واقع این واسطه‌‌گرها هستند که صحنه حضور سلبریتی‌‌ها در مقابل دیدگان عامه مردم را مدیریت می‌‌کنند. واسطه‌‌گرها عبارتند از رسانه‌‌های جمعی، شبکه‌‌های اجتماعی، آژانس‌‌های تبلیغاتی، انتشاراتی‌‌ها، بازاریاب‌‌ها، موسسه‌‌های تجاری، باشگاه‌های بدن‌‌سازی، فعالان صنعت مد و مدیر برنامه‌‌ها، که وظیفه اصلی‌‌شان «جعل» یا «مدیریت» حضور سلبریتی‌‌ها در عرصه عمومی است.

هواداران یا مخاطبان، دومین ویژگی مهم «سلبریتی» محسوب می‌‌شود. برخلاف اشکال سنتی شهرت، شهرت سلبریتی‌‌ها به شدت وابسته به تصدیق یا بازشناسی از سوی مخاطبان یا هواداران است تا جایی که سلبریتی‌‌ها تنها تا زمانی مشهور باقی می‌‌مانند که مخاطبان همچنان به آنان علاقه داشته باشند؛ به عبارت دیگر سلبریتی در تعامل با مخاطب شکل می‌‌گیرد. البته این تعامل، با شکل تعامل در اشکال سنتی شهرت متفاوت است. در حالی که در اشکال سنتی، بین فرد مشهور و مخاطبانی که او را تصدیق می‌‌کردند، تعامل شخصی مستقیم یا غیرمستقیم برقرار بود، ارتباط بین سلبریتی و مخاطب به‌دلیل وجود واسطه‌‌گرها، در قالب تعاملات فرا اجتماعی^۴ یا تعاملات اجتماعی ثانویه برقرار می‌‌شود.

سومین ویژگی متمایز سلبریتی، سرعت بالای رسیدن به شهرت و گستردگی دامنه آن است. شهرت در شکل سلبریتی به سرعت و به کمک رسانه‌‌های جمعی و شبکه‌‌های اجتماعی، حاصل می‌‌شود. برخی افراد ممکن است به صورت تصادفی و ناگهانی، به سرعت در رسانه‌‌ها مشهور شوند. اگر چه ممکن است شهرت آن‌ها دوام زیادی نداشته باشد، اما به‌طور کلی سرعت رسیدن به شهرت در شکل سلبریتی، در مقایسه با اشکال سنتی بسیار زیاد است. همچنین برخلاف چهره‌‌های مشهور پیشین، شهرت در عصر جدید محدود به اجتماع محلی نمی‌‌شود بلکه به کمک رسانه‌‌ها، به سرعت مرزها را در می‌‌نوردد و حتی ممکن است به سطح جهانی نیز برسد.

چهارمین ویژگی متمایز سلبریتی، «تنوع‌‌بخشی» شهرت است. برخلاف اشکال سنتی شهرت که صرفاً محدود به برخی عرصه‌‌های خاص بودند، شهرت در شکل سلبریتی عرصه‌‌های متنوعی از جمله ورزش، سیاست، محیط‌‌های آکادمیک، جنبش‌‌های زیست محیطی و کسب وکار را در برمی‌‌گیرد. در واقع اگر چه رسانه‌‌های جمعی به‌ویژه مجلات زرد و سینما، خاستگاه اصلی سلبریتی به‌شمار می‌‌رود، اما قلمرو نفوذ سلبریتی از این محدوده‌‌ها فراتر رفته و به سایر عرصه‌‌ها نیز تسری پیدا کرده است. آخرین ویژگی سلبریتی، «جابه‌‌جایی» شهرت است. جابه‌‌جایی فرآیندی است که از طریق آن، سلبریتی‌‌ها از جایگاه و موقعیت خود برای ورود به سایر حوزه‌‌های حرفه‌‌ای استفاده می‌‌کنند. برای مثال بازیگران سینما از شهرت خود برای ورود به عرصه موسیقی، کارگردانی، فعالیت‌‌های خیریه، جنبش‌‌های اجتماعی و غیره استفاده می‌‌کنند.

تأثیر سلبریتی‌ها در زندگی فردی و اجتماعی را می‌توان از جهات مختلفی بررسی کرد. آن‌ها می‌توانند باعث ایجاد تأثیر مثبت باشند و یا با تأثیر منفی و مخرب سبب ایجاد فضای ناسالم برای دنبال‌‌کنندگان گردند. برخی از سلبریتی‌ها که فاقد هنر و تخصص هستند و صرفاً به‌خاطر هنجارشکنی‌ها و یا نمایش زندگی لوکس خود معروف شده‌‌اند را می‌توان از دسته افرادی دانست که تاثیر منفی و مخرب‌‌شان امروزه مشکلات زیادی را گریبان‌‌گیر زندگی ساده و واقعی دنبال‌‌کنندگان آن‌ها کرده است. دنبال‌‌کنندگان جوان و بی‌‌تجربه‌ای که تنها به ظاهر زندگی این سلبریتی‌‌ها توجه می‌کنند و بی‌‌خبر از فضای واقعی، زمانی که دست به مقایسه زندگی واقعی خود با زندگی تزئین شده و مجازی آنان می‌زنند، نتیجه‌ای جز عقب‌‌ماندگی خود پیدا نمی‌کنند و مدام خودشان را سرزنش می‌کنند. دسته‌ای دیگر از سلبریتی‌‌ها، اما می‌توانند تأثیراتی مثبت بر افراد جامعه داشته باشند. آن‌ها می‌توانند یک زندگی سالم و شیوه‌های صحیح برخورد با مسائل مختلف را در صفحه مجازی خود ارائه دهند و بر دنبال‌‌کنندگان خود تاثیری عمیق و مثبت بگذارند.

تأثیر و تأثرات ظهور سلبریتی‌‌ها در سبک زندگی اجتماعی

همانگونه که در توضیح سبک زندگی اشاره شد، وجود زمانی به‌‌عنوان اوقات فراغت و از طرفی نیاز مردم به تفریح و سرگرمی به‌‌عنوان یکی از نیازهای ثانویه باعث شد جذابیت‌‌های سلبریتی‌‌ها، پاسخی به این نیاز باشد و بر همین اساس سلبریتی‌‌ها محور اصلی نیاز به تفریح و سرگرمی شدند. پاسخ به حس کنجکاوی در نهاد انسان از دیگر تاثیرات حضور سلبریتی‌‌ها در سبک زندگی اجتماعی می‌‌باشد. کنشگران ایرانی، فضای مجازی و به‌خصوص پلتفرم‌‌های بین‌‌المللی مانند اینستاگرام، یوتیوب و فیس‌‌بوک (در نقش موتور جستجو) را بستری برای نمایش زندگی روزانه، به اشتراک‌‌گذاری جنبه‌‌های جذاب سبک زندگی و ارائه گزارشی از تفریحات و لذت‌‌های فردگرایانه می‌‌دانند. به این ترتیب، راهبردهای نمایشی کنشگران در شبکه‌‌های اجتماعی بیشتر در جهت بازنمایی سبک زندگی مدرن است و کاربران نیز به‌دنبال محتواها، برنامه‌‌ها و شبکه‌‌هایی می‌‌روند که جوابگوی نیازها، ذائقه‌‌ها و علاقمندی آن‌هاست.

سلبریتی‌‌ها نیز می‌‌کوشند با استفاده از لباس برند، فاخر و گران‌قیمت، ماشین‌های لوکس و به نمایش‌گذاشتن ماشین لوکس در لوکیشن‌های مختلف، سبک مصرف، مصرف‌‌گرایی و عنصر تمایز در نحوه‌ گذراندن اوقات فراغت، نمایش وضعیت فراغت بی‌نظیر که نشان از ثروت‌طلبی، تجمل‌گرایی و تن‌آسایی است، سرگرمی‌های لاکچری و لذت‌بخش، عکس‌های تبلیغاتی، آرایش چهره، ژست نشستن، غذاهای گران‌قیمت، هواپیمای شخصی، ساعت‌های گران‌قیمت، تبلیغ سایت شرط‌بندی، تصویر سوژه اندام پر از تتو، نمایش بدن عضلانی، دندان‌های روکش‌دار و …، با به‌کارگیری خصیصه هنری خلاقیت در ایجاد لذت‌بخشی برای افراد، برشی از زندگی روزمره خویش را به تصویر ‌بکشند و به بهترین ‌وجه ممکن خود را به نمایش بگذارند و این نشانه احساس اسطوره‌ای ‌بودن و خاص‌بودن است.

استقبال کاربران شبکه‌های اجتماعی از دنبال‌کردن تصاویر زندگی سلبریتی‌‌ها نشان از این واقعیت دارد که بهره‌گیری از فناوری‌های نوظهور رسانه‌ای به‌عنوان ابزاری در جهت ترویج افکار بسته‌بندی شده‌ نظام سرمایه‌داری، مخاطب را به انفعال می‌کشد و آن‌ها را سردرگم می‌کند و هرگونه تفکر انتقادی را می‌زداید و منافعی برای ارزش‌‌‌ها، منافع و علایق نظام سرمایه‌داری به ارمغان می‌آورد. در تعریف سلبریتی‌ها آمده است آنان افراد مشهوری هستند که برای نمایش کالاها و تبلیغات فعالیت می‌کنند، پس تقلید کورکورانه کاربران در مشارکت در تأیید پست‌ها و همانندسازی با سلبریتی‌‌ها، عامل تغییر رویه‌های نامطلوب اجتماعی شده و ارزش‌های واقعی زندگی به‌حاشیه کشیده می‌شود.

از سوی دیگر، بی‌‌اعتمادی بخشی از جامعه به دستگاه‌ها و نهادهای حاکمیتی بعلت بدعملی و بی‌‌عملی، سبب شده که در مواقع ضروری همچون سیل، زلزله، فقر منطقه‌‌ای خاص و برخی محرومیت‌‌های اجتماعی و غیره، عموم مردم به‌دنبال جایگزینی برای این نهادها باشند. بدین‌‌سان زمانی که سلبریتی‌‌ها از این ظرفیت استفاده می‌‌کنند، در حقیقت حس همدردی جامعه نسبت به یک بلای طبیعی را از سمت نهادهای حاکمیتی به‌سمت خود هدایت می‌‌کنند. لازم به ذکر است که ضعف هماهنگی در نهادهای حاکمیتی و تعلل در رسیدگی به وضعیت به‌وجود آمده به دلیل روابط بوروکراتیک از یک سو و از طرفی سرعت فراوان در ورود به این گونه مسائل به‌دلیل شخص‌محور بودن سلبریتی‌‌ها باعث شده است که اقبال قاطبه مردم به این‌‌گونه اشخاص بروز بیشتری نسبت به سال‌‌های قبل بیابد. عمده سلبریتی‌‌ها در بیان ضعف‌‌ها و مشکلات اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و … سعی بر آن دارند که خود را در خط مقدم دفاع از مردم قرار دهند و در شرایطی که مردم حامی قدرتمندی برای دفاع از حقوق خود نمی‌‌یابند، سلبریتی‌‌ها می‌‌توانند با توجه به ویژگی‌‌های جامعه، شرایط را به سمت محبوبیت بیشتر خود سوق دهند. تقویت یا تضعیف سرمایه اجتماعی، مشارکت اجتماعی و اعتماد اجتماعی از دیگر تاثیر و تاثرات فرهنگی سلبریتی بر فرهنگ جامعه است.

«پیوند با دیگری مهم»، به این معنا که فرد با توجه به حرفه و اولویت‌‌بندی‌‌هایی که برای زندگی خود دارد سعی در تعریف دیگری مهم و نشان دادن نوعی ارتباط صمیمانه با افراد دارد، از دیگر اثرات مثبت حضور سلبریتی‌‌ها در فضای مجازی است. در این میان عنصر مشترک دیگری نیز به‌عنوان مصادیق متناظر با «معرفی خود به‌‌عنوان فردی دغدغه‌‌مند در مشکلات جوامع مدرن»، از جمله محیط زیست، فقر و محرومیت، اعتیاد، کمبود آب، سرانه پایین کتابخوانی، کمک به رشد فرهنگی خاص، مسئله مشکلات هویت جنسی و تغییر جنسیت، کودکان کار و … قابل تشخیص است.

به اشتراک‌‌گذاری عکس‌‌های سلفی خانوادگی، بیانگر تعلق خانوادگی و مهر تایید بر وجهه بی‌‌حاشیه و موجه برخی از سلبریتی‌‌ها می‌‌باشد که نشانگر هویت مشروعیت و بخش برنامه‌‌دار زندگی آنان است. معرفی کار، پروژه، اثر و بیان مراحل اجرا و انجام کارها و به نوعی تبلیغ و برندسازی شخصی برای خود، بازنمایی خود در قالب فردی خیرخواه و انسان دوست در زمینه‌‌های مختلف آسیب‌‌های اجتماعی، واکنش به مسائل مهم روز در جامعه، نمایش هویت با اشاره بر کالا و اقلام مصرفی، نوع لباس پوشیدن، تفریح کردن، علایق فردی در زمینه موسیقی، کتاب، فیلم، نقاشی، ایدئولوژی و … که این معرفی از طریق مصرف نوعی کالای خاص است، گاه رنگ و بوی تبلیغ و استفاده از شهرت در جهت معرفی کالا یا محصول را به خود می‌‌گیرد. برندها، شرکت‌‌ها، فروشگاه‌‌ها و… برای ارتباط با مردم از طریق فرهنگ و زبان مرسوم آن جامعه از سلبریتی برای فروش محصول یا خدمات خود استفاده می‌‌کنند. صاحبان برندها از حس نزدیکی میان سلبریتی و مردم استفاده کرده و افکار را در جهت کار خود پیش می‌‌برند. آن‌‌ها با در اختیار قرار دادن محصول خود به صورت رایگان در دست سلبریتی‌‌ها و همچنین با پرداخت مبالغ بالا، خواستار تبلیغ محصول یا خدمات خود توسط فرد چهره هستند و بدین‌‌سان در بسیاری از موارد شاهد افزایش فروش محصولات و خدمات بی‌‌کیفیت و نامرغوب و ترویج مصرف‌‌گرایی در جامعه هستیم. تاثیر رفتار سلبریتی‌‌ها در شبکه‌‌های اجتماعی را می‌‌توان در مصرف و مصرف‌‌گرایی (چیدمان و رنگ‌آمیزی منزل، فرهنگ غذا خوردن، مدل مو و آرایش صورت، نوع تفریحات و سرگرمی افراد، روابط عادی روزانه آن‌‌ها و واژه‌‌گزینی‌‌شان) مشاهده کرد.

از سویی توهم مرجعیت اجتماعی، تبلیغ زندگی اشرافی با برندهای خارجی، ترویج سبک زندگی غربی، ارسال پیام‌‌های سیاسی و اقتصادی همراه با تحلیل‌‌های سطحی، پمپاژ روحیه یأس و ناامیدی به عموم مردم، نمایش تعارض با سبک زندگی اسلامی ـ ایرانی و نهایتاً ترویج پوپولیسم فکری، بخشی از آسیب‌‌های این قشر در طی سال‌‌های اخیر بوده است.

تأثیر سلبریتی‌ها بر جامعه می‌‌تواند در کنار کارکردهای مثبت همچون ایجاد و تقویت حس وطن‌پرستی و کمک‌رسانی در موقعیت‌های حساس (مانند سیل و زلزله)، شرکت در برنامه‌‌های خیرخواهانه و تشویق مردم به حمایت از خیریه‌‌ها و حضور پررنگ برای جمع‌‌آوری کمک‌های مردمی در شرایطی که جامعه با بحران و مشکلات خاصی مواجه شده است، کارکردهای منفی نیز به‌همراه داشته باشد و زمینه کاهش اعتماد اجتماعی مردم را فراهم نمایند. در واقع کاهش اعتماد اجتماعی کژکارکرد امروزه سلبریتی‌ها است. مردم اعتماد اجتماعی بالایی به چهره‌های مطرح و سلبریتی‌ها دارند. بالا بودن سطح محبوبیت آن‌ها در افزایش اعتماد اجتماعی به این افراد تأثیرگذار است. هرگاه مقبولیت‌هایی که مردم از سلبریتی‌ها دارند بنا به‌دلایلی از بین برود، به‌طور حتم شاهد کاهش اعتماد اجتماعی و افزایش انزجار اجتماعی خواهیم بود. البته امروزه این محبوبیت و توجه بیشتر در سایه شبکه‌های اجتماعی محقق می‌شود.

سلبریتی‌‌ها بر زندگی نوجوانان نیز تاثیرات بالایی دارند، چرا که نوجوانان در حال گذار از مرحله کودکی به مرحله جوانی هستند. آن‌‌ها با مشاهده افراد موفق و شخصیت‌‌های رویایی خود و الگوبرداری از آن‌‌ها، در حال شکل دادن به هویت و شخصیت خود هستند. این موضوع باعث شده که توجه به سلبریتی‌‌ها نزد آنان بالاتر رود. رفتار سلبریتی‌‌ها در شبکه‌‌های اجتماعی بالاخص اینستاگرام می‌‌تواند جایگاهی برای ارائه کلیه رفتارهای بسیار ساده و پیش پا افتاده، ولی مهم در زندگی خانوادگی و اجتماعی نوجوانان و جوانان باشد. یک نوجوان پس از دیدن تصاویری از زندگی سلبریتی‌‌ها، دچار بحران‌‌های روحی و هویت می‌‌شود چرا که امکان دستیابی به آن نوع سبک زندگی را ندارد و مدام در حال مقایسه شرایط و وضعیت خود با سلبریتی مدنظرش است. این موضوع تنها به مسائل مالی محدود نمی‌‌شود بلکه این مقایسه در موضوعاتی نظیر فیزیک بدنی و نوع پوشش، سبک زندگی، خوراک، ورزش و سلامت، فراغت و تفریح و موارد دیگر است. عموم سلبریتی‌‌ها برای بیشتر دیده شدن و دنبال شدن، خود را با ویژگی‌‌های مشترکی چون فردگرایی، مادی‌‌گرایی، مصرف‌‌گرایی و زندگی به اصطلاح لاکچری، ظاهرگرایی، کمال‌‌گرایی و بینش خودپسندانه و نارسیستی بازنمایی می‌‌کنند که اثرات سوئی بر سبک زندگی گروه‌های سنی حساس و به‌طور مشخص نوجوانان دارد. در این زمینه شاهد هستیم در حالی که بدن‌‌ها و چهره‌‌های استاندارد و مد شده، باعث بدبینی نوجوانان و جوانان به جسم‌‌شان شده و آن‌ها را به جای پرورش ذهنی و مهارتی به‌سوی جراحی‌‌های زیبایی، مصرف مواد نیروزا و حجم‌‌دهنده بدن و … می‌‌کشاند، پیروی از زندگی مصرفی و لاکچری سلبریتی‌‌ها، نوجوان و جوانان و حتی خانواده‌‌هایشان را وارد تنش فرهنگی و فشارهای اقتصادی ناشی از آن می‌‌کند.

تأثیر و تأثرات شهرت در زندگی سلبریتی‌‌ها

امروزه کارکرد اجتماعی سلبریتی‌‌ها، به یکی از مهمترین و تاثیرگذارترین منابع در جهان مدرن تبدیل شده است. در این میان جاذبه سلبریتی‌‌ها زمانی شکل می‌‌گیرد که می‌‌توانند احساس برقراری ارتباطی انحصاری و صمیمانه را در مخاطبان خود برانگیخته و به آنان (دنبال‌‌کنندگان) بفهمانند که آنقدر محرم هستند که سلبریتی بخش‌‌های اصیل، دست نخورده و غیر قابل دسترس زندگی خود را با آنان در میان می‌‌گذارد. همچنین انتشار مداوم لحظات زندگی، راهی برای ایجاد صمیمیت آنلاین است. در واقع این استراتژی بخش جدایی‌‌ناپذیر در فرآیند خودبرندسازی و خرده سلبریتی است. یکی از مهمترین مزایای فعالیت لحظه‌‌ای در رسانه‌‌های اجتماعی، آگاهی همیشگی از حال و هوای دیگران و گسترش صمیمیت دیجیتال است. انتقال اطلاعات، شایعات، مکالمات کوتاه و خبرهای بیهوده نقش مهمی در ایجاد ارتباط عاطفی میان مخاطبان شبکه‌‌ای شده داشته است. با این حال توجه به این نکته ضروری است که کلیه تکنیک‌‌هایی که اعم از افشای مسائل شخصی، پاسخ دادن به نظرات افراد یا نوشتن درباره زندگی روزمره در رسانه‌‌های اجتماعی به کار می‌‌روند، چیزی جز «صمیمیت دست دوم» یا «توهم صمیمیت» نیستند.

افراد مشهور مانند سلبریتی‌‌ها و اینفلوئنسرها^۵ یا افراد تاثیرگذار و مورد شناخت جامعه، در کنار مزایای شهرت و مرجع بودن، با مشکلاتی نیز دست و پنجه نرم می‌‌کنند؛  از میان رفتن حریم خصوصی، ایجاد غرور کاذب، کاهش سطح روابط با دیگران، عدم مهارت رویارویی با شرایط تازه آموخته و عدم ظرفیت تحمل شهرت که گاهی با معضلات اخلاقی و آسیب‌‌های اجتماعی همراه است، از مضرات شهرت به حساب می‌‌آید. فرد مشهور همواره مورد حسد، دسیسه‌‌چینی، مورد قضاوت واقع شدن و اتهام دیگران قرار می‌‌گیرد و اگر فاقد اصول و خصایل اخلاقی و شخصیتی بالنده باشد، برای رفع اتهامات، مکر حسودان و حملات کلامی دیگران، دست به ریا و تظاهر می‌‌زند و درصدد است با مبرا کردن خود از مظان اتهامات، جایگاه خود را در نزد مردم ارتقاء دهد. از میان رفتن خلوت و آرامش در زندگی عادی و در زیر نگاه و ذره‌‌بین دیگران بودن به‌طور مداوم، موجب از میان رفتن احساس امنیت که یکی از اصلی‌‌ترین نیازهای بشر است، می‌‌شود و از سویی بسیاری از ناهنجاری‌‌های روانی و مشکلات روحی انسان که ناشی از تخریب احساس امنیت یا فقدان آن است، حاصل می‌‌گردد.

افراد مشهور به‌دلیل ناتوانی در برقراری تعادل میان جنبه‌‌های منفی و مثبت قدرت به‌دست آمده از شهرت، در دام خود شیفتگی، میل به سرپیچی از قانون، میل به دیده شدن، کالایی سازی، رشد فردگرایی، تنزل جایگاه دین، جاه‌‌طلبی و برتری‌‌جویی می‌‌افتند. بسیاری اوقات ظاهر فریبنده شهرت موجب سست بنیانی و تباهی فرد می‌‌شود. چون انسان از شهرت و قدرت ذاتی آن در جهت امیال ضدارزشی و شیطانی استفاده کرده و به هدف دستیابی به نیات پست و شوم از شهرت خود سوء‌‌استفاده می‌‌کند. همچنین میل به شهرت منجر به شکل‌‌گیری شخصیت‌‌هایی وسواسی و انواعی از اختلالات وسواسی مانند سندروم پرستش سلبریتی، پارانویایی ستاره بودن و اختلالات شخصیتی خودشیفتگی می‌‌شود. علاوه بر این شهرت، به‌ویژه زمانی که به شکل ناشایست با مبالغه‌‌گویی هماهنگ شده به‌دست آمده باشد، نابودکننده فرهنگ مدنی است. از سویی فرهنگ شهرگی همواره با نوعی رفتارهای ضد اجتماعی همراه بوده است. سلبریتی ماندن و تلاش برای فراموش نشدن هم عموماً از دغدغه‌‌های این افراد است و به این منظور، ارسال پست‌‌های متعدد، انتشار تصاویر خصوصی، نمایش سفرهای خارجی و مانند آن، اقداماتی برای جلب توجه بیشتر و تلاش برای فراموش نشدن است.

در خاتمه می‌‌توان اذعان داشت؛ همه فهم بودن و همواره در دید همگان بودن، از فرد سلبریتی می‌‌سازد. بدین‌‌سان ارتقای سواد رسانه‌‌ای مخاطب در مواجهه با چهره‌‌ها، ارتقای دانش تشخیص جایگاه، حوزه فعالیت و میزان اعتماد به چهره‌‌ها و اینکه در مواجهه با آنان چه حد و مرزی از تاثیرپذیری را باید رعایت کرد، یا یک سلبریتی در چه حوزه‌‌هایی می‌‌تواند نظر تخصصی بدهد، بسیار حائز اهمیت است. سلبریتی‌‌ها همچون شمشیر دو لبه‌‌ای هستند که در عین حال که ‌‌می‌‌توانند با انتخاب مسیر درست در جهت تقویت جامعه مدنی، سرمایه و اعتماد اجتماعی حرکت کنند، در نقطه مقابل می‌‌توانند با اظهارنظرهای احساسی، نادرست، فاقد عقلانیت و انتقال بدون ملاحظه آن به افکار عمومی، اعتبارزدایی از نهادهای مسئول، ورود مستقیم به بحران‌‌ها و هدر دادن ظرفیت‌‌ها به‌دلیل عدم شناخت صحیح از نیازهای واقعی و از همه مهمتر، ایجاد اختلاف بین مردم و نهادهای حاکمیتی نقشی منفی و بحران‌‌ساز ایفاء کنند. در این راستا به‌نظر می‌‌رسد رسانه ملی می‌‌تواند سیاست‌‌گذاری روشنی به‌منظور فرهنگ‌‌سازی مواجهه با نحوه الگوبرداری از رفتارها و ارزش‌‌های ارائه شده توسط سلبریتی‌‌ها، اینفلوئنسرها و واینرها^۶ که متناسب با سبک زندگی ایرانی ـ اسلامی باشد، طراحی و ارائه نماید و در صورت عدم موفقیت، تغییرات اجتماعی و فرهنگی ناشی از سلبریتی، سبب سلبریتیزه شدن و سلبریتی‌‌زدگی در جامعه خواهد شد که نتیجه این فرآیند آن است که افراد جامعه خودشان تبدیل به سلبریتی و خرده سلبریتی شوند.

 منابع

– آرایی، یلدا (۱۳۹۹). کنش‌‌های اینستاگرامی سلبریتی‌‌ها و تاثیرات آن بر رفتار مخاطبان، پنج شنبه ۲۳ بهمن ۱۳۹۹، به آدرس:  ticnews.ir/content/news20216

– اسلامی، الهه؛ موسوی، سید هاشم؛ علیخواه، فردین (۱۳۹۷). سلبریتی‌‌های مجازی: غریبه‌‌های آشنا در عصر رسانه‌‌های اجتماعی گونه‌‌شناسی زنان مشهور ایرانی در رسانه اینستاگرام، فصلنامه انجمن ایرانی مطالعات فرهنگی و ارتباطات، سال شانزدهم، شماره ۵۹، زمستان ۱۳۹۹.

– پورسعید، فرزاد (۱۳۹۸). تحلیل سلبریتی شدن انتخابات؛ زمینه‌‌ها و پیامدها، نشریه دیده‌‌بان امنیت ملی، تیر ماه ۱۳۹۸، شماره ۸۷، صص ۶۳ تا ۷۰.

– حسینی، فایق؛ دهقان، علیرضا (۱۳۹۹). مطالعه فرهنگ شهرگی در فضای رسانه‌‌ای ایران با تمرکز بر کنشگری شهروندان تهرانی در شبکه‌‌های اجتماعی، فصلنامه رسانه، سال سی و یکم، شماره ۳، صص ۲۷-۵۴.

– دی گاتانو، گلوریا (۱۳۹۴). فرزندپروری در عصر رسانه، ترجمه محمدرضا رستمی و فروغ ادریسی، تهران همشهری.

– شاوردی، تهمینه؛ جعفرزاده‌‌پور، فروزنده؛ حسینی مقدم، محمد (۱۳۹۶). بررسی تفاوت شهرت حقیقی و مجازی و نقش رسانه ها در میزان شناخته‌‌شدگی افراد، فصلنامه مطالعات رسانه‌‌های نوین، دوره ۳، شماره ۱۰، تابستان ۱۳۹۶، صص ۱۱۳-۱۴۱.

– عباسی، عاطفه؛ جعفری، علی (۱۳۹۹). تاثیر کنش‌‌های اینستاگرامی سلبریتی‌‌ها بر سبک زندگی کاربران ایرانی، فصلنامه پژوهش‌‌های ارتباطی، سال بیست و هفتم، شماره ۱ (پیاپی ۱۰۱)، بهار ۱۳۹۹، صص ۳۳-۵۴.

– کشافی‌‌نیا، وحید (۱۳۹۹). بررسی اجمالی سیاست‌‌گذاری‌‌های فرهنگی در مواجهه با فرهنگ سلبریتی در ایران، مرکز بررسی‌‌های استراتژیک ریاست جمهوری، ۷ مهر ۱۳۹۹.

– کشمور، الیس (۱۳۹۶). فرهنگ شهرت، تهران: پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات.

– کوچکزایی، مصطفی؛ فیضیان، مجیدرضا؛ شاه‌‌آبادی، محمدحسین (۱۳۹۷). بررسی سلبریتی‌‌سازی در رسانه و بحران هویت نوجوان در جامعه، فرهنگ رسانه، سال هفتم، زمستان ۱۳۹۷.

– مولایی، محمدمهدی (۱۳۹۵). گردش فرهنگ سلبریتی در رسانه‌‌های اجتماعی: مطالعه فعالیت سلبریتی‌‌های ایرانی و هواداران‌‌شان در اینستاگرام، فصلنامه فرهنگ رسانه، سال پنجم، زمستان ۱۳۹۵.

– نورعلی‌‌وند، یاسر (۱۳۹۹). تحلیل سلبریتی شدن گروههای مرجع و پیامدهای راهبردی آن، نشریه دیده‌‌بان امنیت ملی، تیر ماه ۱۳۹۹، شماره ۹۹، صص ۳۳ تا ۴۲.

پی‌نوشت:

1. Celebrity.
2. Alice Marwick.
3. media-driven.
4. para-social contact.
5. در شبکه‌های اجتماعی به افرادی که دنبال‌کنندگان بسیاری دارند و می‌توانند بر این افراد تاثیر‌گذار باشند، اینفلوئنسر می‌گویند. اینفلوئنسرها در زمینه‌های مختلفی فعالیت می‌کنند، آنان با به اشتراک‌گذاری محتواهای با کیفیت و جذاب، افراد را به سمت صفحه کاربری‌شان در شبکه‌های اجتماعی جذب می‌نمایند.
6. واینرها افرادی هستند که به تولید محتوای طنز در شبکه‌های اجتماعی مشغول می‌باشند.