جایگاه حضرت معصومه در جغرافیای فرهنگی کجاست؟

اشاره

یکی از بزرگان که دیداری با یکی از هیئت‏‌های خارجی داشت تعریف می‏‌کرد که این هیئت سؤالاتی را مطرح کردند، از جمله اینکه شما چرا به زیارت مزار یک خانم می‏‌روید. اینکه آن بزرگ چه پاسخی داد بماند. اما پاسخ این پرسش زمانی روشن می‏‌شود که بدانیم حضرت معصومه سلام الله علیها در کدام جغرافیای فرهنگی قرار دارد. بنابراین مسئله ما بررسی جایگاه کریمه اهل بیت سلام الله علیها در جغرافیای فرهنگ‏‌هاست. وقتی کسی از این منظر نژادی و قومی و زبانی به حضرت معصومه بنگرد، باید هم بپرسد شما چرا به زیارت بانو می‏‌روید.

بر اساس طبقه‏‌ بندی امام خمینی از انسان‏‌ها هشت مدل انسان(شرح جنود عقل و جهل، ص150) و در نتیجه هشت مدل فرهنگ خواهیم داشت. این مطلب، چارچوب نظری و اسکلت بحث ما را تشکیل می‏‌دهد که در ادامه به آن می‏‌پردازیم.

1.    فرهنگ مادی

در این فرهنگ آنچه مهم است و اصالت و اولویت دارد، جسم و لذائذ جسمی و خواسته‏‌های قوه شهویه است. مثلاً زلیخا را در نظر بگیرید، او کسی است که به دنبال لذت و شهوت خویش است. یا کسانی که به دنبال جمع کردن مال و ثروت هستند، مثل قارون. این افراد هم ذیل همین فرهنگ قرار می‏‌گیرند. مراد ما از فرهنگ طرز رفتار فردی و اجتماعی و سیاسی و اقتصادی و … است. پوشش، مدل مو، رنگ مو، مد، لباس، ماشین، منزل، وسائل منزل، دکوراسیون، زیورآلات و این قبیل چیزها برای اهالی این جغرافیای فرهنگی اصالت دارد. هر جا احساس کنند منفعت‌شان به خطر می‏افتد، ورود نمی‏‌کنند. در این فرهنگ زن ابزار لذت است و ارزش ابزاری دارد؛ محمدرضا شاه هم چنین نگاهی به زن داشت و در یکی از مصاحبه‏‌هایش گفته بود زن باید فریبا باشد. حتی از زن به عنوان ابزار کسب اطلاعات هم استفاده می‏‌شود. مثلاً در مصاحب‌ه‏ای که نشریه آمریکایی تایم با وزیر خارجه اسبق رژیم غاصب صهیونیستی انجام داده و روزنامه یدیعوت احارونوت هم آن را منتشر کرده، خانم تزیپی لیونی اعتراف کرده است که برای منافع اسرائیل، روابط جنسی با برخی شخصیت‏‌های مهم اروپایی و منطقه‏‌ای و از آن جمله برخی سران عرب داشته است. براساس اعترافات او؛ شیخ حمد بن خلیفه آل ثانی امیر کنونی قطر و حمد بن جاسم نخست وزیر قطر از جمله این افراد بوده‏‌اند.^[1] در نزاع قدرت، کارگزاران شهوت‏گرا بر اساس تمایلات شهوانی که دارند، به آسانی به دام می‏‌افتند و شکار می‏‌شوند؛ گاهی با رشوه و هدیه و گاهی هم با جنس مخالف. فیلم‏‌های پورن مروج این مدل از فرهنگ هستند. نژاد و جنسیت و زبان در این فرهنگ برجسته است. طبق فرهنگ پان ایرانیسم معنا ندارد که ایرانی به یک عرب احترام بگذارد. طبق دیدگاه فمینست‏‌ها معنا ندارد که مرد ایرانی به زیارت قبر یک خانم برود. در فرهنگ مادی روابط انسان‏‌ها با یکدیگر و حتی با طبیعت منفعت‏ محور است. این دیدگاه توسط کسانی مثل بنتهام و فروید و فرانسیس بیکن تئوری‏پردازی شده است. منفعت روشن است که ساحت قدسی و پاک حضرت معصومه از این جغرافیا بری است.

2.    فرهنگ تنازعی

در این فرهنگ آنچه مهم است و اصالت و اولویت دارد، خواسته‏‌های قوه غضبیه و دست یافتن به قدرت و مقام است. خشونت و قدرت در اینجا نقش اساسی ایفا می‏‌کند. شخص حاضر است پول خرج کند تا خود به قدرت دست یابد یا رقیب را به زیر بکشد. شاید همسر ابولهب را بتوان در این مدل از جغرافیای فرهنگ قرار داد. کسی که هر بدی و خشونتی که توانست در حق رسول خدا به جا آورد تا جایی که به همراه همسرش، که عموی پیامبر اعظم صلوات الله علیه و آله بود، در قرآن مذمت و نکوهش شد. فیلم‏‌های خشن و جنایی مروج این فرهنگ هستند. فرهنگ تنازعی، هابزی و فرعونی است و انسان‏‌ها از یکدیگر و از نظام سیاسی حاکم می‏‌ترسند و وحشت دارند و انواع خشونت‏‌ها را از جمله خشونت زبانی مثل تهمت و دروغ و فحش و غیبت زیاد به کار می‏‌برند. در این فرهنگ با طبیعت و محیط زیست هم با بی‌رحمی و خشونت رفتار می‏‌شود. حضرت معصومه مظهر عطوفت و کرامت و محبت است و لذا امکان ندارد ساکن وادی فرهنگ تنازعی باشد.

3.    فرهنگ شیطانی

آنچه در این فرهنگ مهم است، فریبکاری و اغواگری و مکاری است. زلیخا را به یاد بیاورید. او وقتی شوهرش را در مقابل درب دید، سریع وارد وادی دروغ و حیله شد و به عزیز مصر گفت سزای کسی که دست خیانت و تعرض به سوی ناموس تو دراز کند، چیست. شاید همسر حضرت نوح و همسر حضرت لوط را هم بتوان در همین دسته جا داد. کسانی که به انبیای الهی خیانت فکری و اعتقادی و اطلاعاتی می‏‌کردند و احتمالاً مانع ایمان آوردن دیگران می‏‌شدند. فیلم‏‌های پلیسی و کارآگاهی که به دنبال حل معما هستند در این مدل از فرهنگ قرار می‏‌گیرند. نظام سیاسی با استفاده از ابزار رسانه و تبلیغات، افکار عمومی را مهندسی می‏‌کند و به آنها جهت می‏‌دهد. حضرت معصومه درست عکس این فرهنگ حرکت نموده‏‌اند و همواره به دنبال هدایت مردم بوده‏‌اند. اعتماد مردم به صداقت و طهارت حضرت معصومه سلام الله علیها به گونه‏‌ای بوده که بنا بر گزارش آیت الله کریمی جهرمی در کتاب بانوی ملکوت، احتمالاً حضرت توسط خود مردم “معصومه” نامیده شده‏‌اند، چرا که در روایت وارد نشده که به حضرت معصومه لقب داده باشد(بانوی ملکوت، ص 59 ـ 60).

4.    فرهنگ مادی تنازعی

این مدل از فرهنگ‏‌ها ترکیبی هستند و شخص در دو فضا و جغرافیای فرهنگی تنفس می‏‌کند و ما به اختصار به آنها اشاره می‏‌کنیم. زلیخا نمونه خوبی است. او وقتی می‏‌بیند یوسف به خواسته شیطانی او تن نمی‏‌دهد، وارد فاز خشونت می‏‌شود و در نهایت حکم زندان یوسف صدیق را صادر می‏‌کند و ایشان را به زندان می‏‌اندازد. فیلم‏‌های این فرهنگ ترکیبی از خشونت و شهوت هستند.

5.    فرهنگ مادی شیطانی

در این مدل از فرهنگ، لذت و فریب با هم ترکیب می‏‌شوند، به این ترتیب که برای فرد لذت فریب می‏‌خورد. یعنی در این مدل شخص دیگری را فریب می‏‌دهد و از آن لذت هم می‏‌برد. فیلم‏‌های این جغرافیای فرهنگی ترکیبی از فریبکاری و شهوت جنسی‏‌اند.

6.    فرهنگ تنازعی شیطانی

در این مدل از فرهنگ، فریبکاری و خشونت اصالت دارد. یعنی شخص را اول فریب می‌‏دهند و بعد که او تسلیم شد، با قساوت و بی‌رحمی خونش را بر زمین می‏‌ریزند. فیلم‏‌های این جغرافیای فرهنگی ترکیبی از خشونت و اغواگری است.

7.    فرهنگ مادی تنازعی شیطانی

در این مدل، فرهنگ دارای سه ضلع است و بدترین مدل فرهنگی شکل می‏گیرد. فیلم‏هایی که سه مؤلفه شهوت، خشونت و شیطنت و حیله‏گری در آنها ترویج می‏شود در این دسته جا دارند. امام خمینی شیطان بزرگ یعنی آمریکا را دارای این فرهنگ می‏دانست. در آمریکا بیشترین سود به فروش سلاح و فیلم پورن اختصاص دارد. کشوری که با شعارهای حقوق بشری و به اسم مبارزه با تروریسم از بدو تأسیس به گفته کارتر فقط حدود 16 سال را بدون جنگ سپری کرده است.

8.    فرهنگ متعالی

مراد از فرهنگ متعالی این است که در این فرهنگ عقل و عدل، فرماندهی و اداره قوای شخص را بر عهده دارند. قوا تحت تربیت عقل قرار دارند. فطرت بر مرکب نشسته است و به مدد عقل بیرونی یعنی انبیای الهی قدرت سه قوه شهویه، غضبیه و وهمیه را شکسته و آن‌ها را به اعتدال رسانده است و حق هر یک را ادا کرده بدون اینکه بخواهد حتی یکی از آن‌ها را حذف کند. حضرت ابراهیم و حضرت محمد و جناب آسیه و جناب مریم سلام الله علیهم که در قرآن به عنوان الگو برای اهل ایمان معرفی شده‏‌اند، نمونه‏‌های بارز ساکنان این جغرافیای فرهنگی هستند.

آسیه همو که مجاهدانه به دنبال نجات خود و دیگران از چنگال فرعون و کارگزاران ظالم او بود و بهشت را بدون خدا نمی‏خواست، در این منظومه قرار دارد. و مریم مادر مسیح، همو که عفیف و پاکدامن و عاشق خدا بود. و حضرت زهرا که در سوره انسان ذکر ایشان رفته است؛ زهرای اطهر برای شفای فرزندان بیمار خود، روزه نذر می‏‌کند و به این نذر وفا می‏کند و در زمان افطار، غذای خویش را به مسکین و یتیم و اسیر می‏‌دهد.

و خدیجه غرّا همسر رسول اعظم صلوات الله علیه و آله و مادر حضرت فاطمه زهرا که خداوند به او سلام رساند، همو که یار و غمخوار رسول الله بود و نبی خاتم بعد از رحلتش هر روز و همیشه به یاد او و خوبی‏هایش بود. و زینب کبری همو که فرزند امام، خواهر امام و عمه امام بود، درست مثل فاطمه معصومه.

در این فرهنگ، عفت، شجاعت، حکمت، عدالت، معنویت، محبت به دیگران، عقلانیت و انسانیت اولویت دارد. حضرت فاطمه معصومه ساکن جغرافیای فرهنگی متعالی است. بانوی جوانی که مدتی اندک 16 یا 17 روز (بانوی ملکوت، ص71 ) در قم اقامت داشت اما جای عبادت او اکنون بیت النور نامیده می‏‌شود که روشن می‏‌سازد چه ارتباط تنگاتنگی با خدا و مناجات با خدا داشته است. بانویی که به دنبال امام خویش آمده، امامی که مظهر تمام خوبی‏‌ها و پاکی‏‌ها و فضیلت‏‌های سیاسی و اخلاقی است. و اگر قضیه حمله به کاروان کوچک بانوی مهربان و کریمه قم صحت داشته باشد، درمی‏‌یابیم که حمایت از او و دل سپردن به ولایت هشتمین امام همام از نظر ساکنان فرهنگ مادی و تنازعی و شیطانی جرمی بزرگ و غیرقابل بخشش بوده است.

فاطمه معصومه دختر امام، خواهر امام و عمه امام و ساکن کوی فرهنگ متعالی است، فرهنگی که ارتباط با خدا در آن اولولیت و اصالت دارد، تا جایی که حاضری برای دست یافتن به محبت الهی رنج گرسنگی را به جان بخری و افاطر خویش را به یتیم و مسکین و اسیر تقدیم کنی. از این رو فاطمه معصومه قبله همه انسان‏‌هایی است که فطرتی خداخواه و خداجو دارند. چون نمی‏‌شود خدا را دوست داشت اما دوستان خدا را نه، لذا رابطه انسان‏ها در فرهنگ متعالی بر اساس رحمت و محبت و برادری است و کسی در صدد سوء استفاده از دیگری نیست که نمونه بارز آن را در دفاع مقدس و مواسات و همدلی ملت مهربان ایران در جریان کرونا و حماسه رزمایش کمک مؤمنانه شاهد بوده و هستیم.

[1]. yon.ir/ZpCRK؛ به نقل از خبرگزاری باشگاه خبرنگاران جوان.