رهایی ملت از «وابستگی فکری» دغدغه‌ اصلی امام راحل بود

اشاره: دکتر فاضل فیضی، استادیار و عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی در گفت‌وگو با تحریریه فکرت به اشاره به این که وظیفه ‌‌رسانه‌‌های انقلابی در معرفی منظومه فکری امام خمینی(ره) «گفتمان‌‌سازی» است، ابراز داشت: رسانه‌‌ها باید تلاش کنند روحیه‌‌ی امید، همبستگی و وحدت را در جامعه تقویت کنند و با شبهاتی که مطرح می‌‌شود به مبارزه برخیزند.

وی همچنین با اشاره به ضرورت استقلال علمی و فکری ابراز داشت: از نظر امام راحل بدترین نوع وابستگی کشورها، وابستگی فکری است. این وابستگی سبب وابستگی در شئون دیگر نیز می‌‌شود.

متن زیر حاصل گفت‌وگو با این پژوهشگر و استاد دانشگاه است که تقدیم مخاطبان فکرت می‌شود.

*با توجه به معرفی شاخصه‌های منظومه فکری امام(ره) از سوی رهبر معظم انقلاب، در زمان حاضر چه محورهایی در این خصوص باید بیش از پیش برجسته شود و رسانه‌های انقلابی در این زمینه چه وظیفه‌‌ای برعهده دارند؟

هرساله در سخنرانی سالانه مقام معظم رهبری به مناسبت ارتحال امام راحل که در مرقد حضرت امام برگزار می‌‌شود، به طور خاص رهبری به بیانِ دیدگاه‌‌ها و منظومه فکری امام راحل می‌‌پردازد و به توضیح و تبیین دیدگاه آن حضرت درباره انقلاب، اسلام و مباحث مربوط به جمهوری اسلامی پرداخته می‌‌شود. به نظر من محورهایی که بر اساس همان منظومه فکری امام باید مد نظر قرار گیرد عبارتند از:

اول: پایبندی به اصولِ اسلام و انقلاب: این مطلب را بارها در بیانات مقام معظم رهبری داریم که در تمامی مسائل (چه داخلی و چه خارجی) کشور، سیاست‌‌گذاری‌‌ها، جهت‌‌گیری‌‌ها و موضع‌‌گیری‌‌ها باید پای‌‌بند به اصولِ اسلام و انقلاب باشد. یعنی علی‌‌رغم تفاوت در سلیقه‌‌ها، روش‌‌ها و … آن‌‌چه که مهم تلقی می‌‌شود پای‌‌بندی به اصول اسلام و انقلاب است.

دوم: بحث مرزبندی از دشمن: این محور به نظر من باید مورد بررسی قرار گیرد. به هرحال همه‌‌ی مسئولان و افراد (در هر رده و سطح) به‌‌نوعی باید در رفتار، گفتار، کردار و نگرش؛ مرزبندی خود را از دشمن حفظ نمایند و نباید به‌‌گونه‌‌ای باشد که دشمن از اظهارنظرهای ما شاد شود.

سوم: توکل به خداوند: یعنی مسئولین کشور و کارگزاران نظام در هر سطح و رده، علاوه بر اقداماتی که انجام می‌‌دهند، همواره توکل به خداوند داشته باشند. با توکل بر خداوند متعال، مسائل آسان و مشکلات پیچیده حل می‌‌شود.

چهارم: ولایت‌‌پذیری و پیشیبانی از ولایت فقیه: این جمله معروف است که امام راحل فرمودند «پشتیبان ولایت‌‌فقیه باشید تا به مملکت شما آسیبی نرسد». این جمله معروف است و واقعاً هم همین است. ولایت‌‌فقیه به عنوان یک نهاد به نوعی ستون فقرات و تکیه‌‌گاه نظام محسوب می‌‌شود. در درون نظام جمهوری اسلامی ایران، جریانات مختلف سیاسی وجود دارد و تنوع و تکثر دیدگاه‌‌ها نیز وجود دارد؛ اما نهایتاً یک مرجع و ملجأ وجود دارد که آن ولایت‌‌فقیه است. همه‌‌ی ما و مسئولان باید ولایت‌‌پذیر و پشتیان ولایت‌‌فقیه باشیم و به نوعی نگاه به ولایت‌فقیه داشته باشیم که با اشاره و فرمان ایشان جهت‌‌گیری داده می‌‌شود و سپس ما در آن جهت‌‌گیری حرکت کنیم. البته نباید به گونه‌‌ای باشد که جهت‌‌گیری، نگاه و مسیر ما در تعارض با ولایت‌‌فقیه باشد. ولایت‌‌پذیری یک شاخصه جدی برای کارگزاران نظام محسوب می‌‌شود.

پنجم: زمانه‌‌شناسی و اقدام بر اساس اصل حکمت، مصلحت و عزت: این اصول در سخنرانی اخیر مقام معظم رهبری به خوبی تبیین شدند. زمانه‌‌شناسی و داشتن بصیرت، شناخت دوست از دشمن، اقدام به موقع و به هنگام ،شناخت اقتضائات و الزامات زمان و … همه و همه تحت عنوان زمانه‌‌شناسی و اقدام بر اساس اصل حکمت، مصلحت و عزت می‌‌توانیم نام ببریم.

وظیفه ‌‌رسانه‌‌های انقلابی نیز در این زمینه به نظر بنده، «گفتمان‌‌سازی» است. یعنی رسانه‌‌ها باید تلاش کنند و در راستای این محورهایی که عرض شد، اقدام به گفتمان‌‌سازی کنند و روحیه‌‌ی امید، همبستگی و وحدت را در جامعه تقویت کنند و با شبهاتی که مطرح می‌‌شود مبارزه داشته باشند. مثلاً در همین سوم خرداد که گذشت و مربوط به سالروز آزادسازی خرمشهر بود؛ شبهه‌‌ای در باب پایان جنگ بعد از فتح خرمشهر، هزاران بار مطرح شده است و هزاران بار هم جواب منطقی آن گفته شده است؛ اما باز هم چنین شبهاتی مطرح می‌‌شود. بنابراین لازم است که رسانه‌‌های انقلابی در این زمینه فعال باشند.

*امام خمینی(ره) در عصر جولان ایسم‌های مختلف، چگونه توانست پرچمدار احیای معنویت در دنیا باشد و به این طریق جبهه حق طلبان و عدالت خواهان را در مقابله با جبهه زر و زور و تزویر، به لحاظ فکری و معنوی و اعتقادی تجهیز و مهیا سازد؟

پاسخ این سؤال به نگاه و اندیشه والای امام بازگشت دارد. بنده چند مسئله را در این زمینه بیان خواهم کرد:

اول این که احیای بازگشت به اسلام اصیل و راستین: امام احیاگر بازگشت به اسلام اصیل و راستین بود. بهرحال امام با قرائتی که از اسلام اصیل داشت، راه و اندیشه‌‌ی او، ادامه‌‌ی راه و اندیشه رسول اکرم(ص) و ائمه‌‌اطهار(ع) بود. لذا با محور قراردادن اسلام اصیل و بازگشتِ اسلام راستین که بهترین راه و روش زیستن و سعادت‌‌مندی عمل به آموزه‌‌های اصیل اسلامی است؛ توانست چنین نهضتی را راهبری نماید و به پیروزی برساند. بنابراین اولین مسئله در این خصوص احیای بازگشت به اسلام اصیل و راستین بود.

نکته دوم، مبارزه برای حق و فی‌‌سبیل‌‌الله است، یعنی این‌‌که نهضت امام خمینی و مبارزات آن حضرت در جهت مبارزه برای گرفتن حق و اسلام بود. مبارزه او برای نفس، خود و دیگری نبود. در این راستا امام به‌‌طور جِدّ حرکت کردند.

و سوم تکلیف‌‌گرایی مرحوم امام؛ بیان‌‌گذار جمهوری اسلامی از همان آغاز نهضت و سال‌‌های ابتدایی دهه 40 که به نوعی عملاً نهضت را آغاز می‌‌کنند و تلاش دارند در جهت اعلانِ عدمِ مشروعیت سیاسی نظام سلطنت و تلاش می‌‌کنند در جهت ایجاد نظم سیاسی جدید مبتنی بر ولایت‌‌فقیه؛ در همه‌‌ی این‌‌ها از همان آغاز نهضت، امام راحل عمل به تکلیف و تکلیف‌‌گرایی دارند. در این راستا امام تقیه را لازم نمی‌‌دیدند و معتقد بودند در شرایطی که اقدامات شاه در قالب انجمن‌‌های ایالتی – ولایتی، انقلاب سفید، کاپیتالیسیون و … اصلِ شریعت و اسلام را به خطر انداخته است، دیگر تقیه لازم نیست. لذا امام راحل از همان سال‌‌های 41 به بعد، نهضت را آغاز و قیام می‌‌کنند و در این راستا به تکلیف عمل می‌‌کنند و توکل خودشان به خداوند متعال است. اگر در فیلم‌‌های اوایل انقلاب بنگرید، در هواپیمایی که امام در حال ورود به آسمان ایران هست، از امام می‌‌پرسند که چه احساسی دارید که قیام در حال پیروز شدن و ورود به ایران هستید؟ آن حضرت می‌‌گوید من احساسی ندارم. منظور از این حرف چیست؟ قیام و نهضت امام برای خداست و او عمل به تکلیف کرده است و حال اگر به نتیجه رسیده است، کار امام عمل به تکلیف بوده است.

چهارمین نکته نیز توجه دادن جوامع اسلامی به دشمنان واقعی آن‌‌ها (آمریکا و صهیونیسم) به شمار می‌رود؛ امام در تمامی سخنرانی‌‌های خود به این موضوع اشاره داشتند. ایشان در سخنرانی که به مناسبت کاپیتولاسیون در 4 آبان سال 1343 برگزار شد، به‌‌طور خاص به دشمنی آمریکا و صهیونیسم اشاره داشتند. همچنین در کتاب ولایت‌‌فقیه یکی از عواملی که باعث عدم شناخت اندیشه ولایت فقیه می‌‌شود، به بحث صهیونیسم اشاره می‌‌کنند. بنابراین توجه دادن جوامع اسلامی به دشمنان واقعی آن‌‌ها، از مواردی است که به امام در جهت رهبری نهضت کمک کرد.

و پنجم، تأکید امام بر استقلال به‌‌ویژه استقلال فکری و مبارزه با استعمار فرهنگی و توجه دادن نسل جوان به این مسائل؛ از نظر امام راحل بدترین نوع وابستگی کشورها، وابستگی فکری است. این وابستگی سبب وابستگی در شئون دیگر نیز می‌‌شود. در همین راستا امام به مدارس، آموزش و پرورش و دانشگاه‌‌ها اهمیت زیادی می‌‌دهد و بر نقش تقویت فکر، فرهنگ و استقلال جوان تأکید بسیار زیادی دارد.

*مدیران و مسئولان کشور چگونه باید با الگوگیری از شاخصه‌‌ها و مؤلفه‌‌های مکتب امام(ره) به مقابله با ضعف‌‌های داخل کشور از جمله مقوله ناکارآمدی در برخی قسمت‌‌ها بپردازند؟

اولین شاخصه‌‌ای که یک مسئول باید داشته باشد، بحث «سخت‌‌کوشی و کار زیاد و منسجم» است. مسئولان باید سخت‌‌کوش باشند و از سستی و کاهلی و تنبلی پرهیز نمایند و مدام از کاری به کار دیگر بپردازند. مسئولان نباید کارهای مقطعی و منقطع انجام دهند. دومین شاخصه «توکل به خدا در همه أمور» است. یعنی وقتی کار جدّی و سخت‌‌کوشانه انجام شد و طبق برنامه همه امور به سرانجام رسید، در یک جا باید توکل به خداوند متعال داشته باشیم. در همین راستا سومین شاخصه «امید گشایش امور» است.

ما مسائل را نباید با ناامیدی و یأس آغاز کنیم؛ بلکه ضمن سخت‌‌کوشی و توکل به خداوند در همه امور، امید به گشایش نیز داشته باشیم. چهارمین شاخصه «توجه به ابعاد کارشناسی مسائل و برنامه‌‌ریزی‌‌های علمی در انجام مسائل و نیز اقدام انقلابی و جهادی» است. این‌‌ها باید با یکدیگر ترکیب شده باشند؛ یعنی ضمن اقدام انقلابی و جهادی، باید توأم با کار کارشناسی و برنامه‌‌ریزی باشد و یکی از اقدامات فدای دیگری نشود. همچنین بحث «ساده‌‌زیستی و پرهیز از زندگی اشرافی» شاخصه دیگری است که باید به آن توجه داشت. ما هم زندگی مرحوم امام را دیدیم و هم زندگی مقام معظم رهبری را به عنوان الگوهای نظام می‌‌بینیم که در ساده‌‌زیستی به سر می‌‌برند.

مسئولان نظام نیز باید ساده‌‌زیست باشند و از زندگی اشرافی پرهیز کنند. کسی که در جمهوری اسلامی ایران در یک مؤقعیتِ خدمت‌‌رسانی است، باید برای مردم و اسلام و خدا کار کند؛ نه این‌‌که آن فرصت خدمت را، فرصتی برای خدمت به خود بداند.

*نگاه و رویکرد امام خمینی(ره) در مقوله حجاب و عفاف چگونه بوده است و ایشان در باب حکمرانی چگونه به این قضیه از حیث برخورد با مظاهر بی حجابی و بی عفتی ورود پیدا کرده‌اند؟

امام در همان اوایل انقلاب با موضعی که در مقابل حجاب گرفتند، این بحث بود که به هرحال حجاب یک امر شرعی است و واجب ‌‌الرعایه است. در نصوص دینی و شرع ما نیز حجاب امری واجب است و همه مردان و زنان ملزم به رعایت حدود شرعی حجاب هستند. در عین حال در کشور ما رعایت حجاب یک أمر قانونی هم تلقی شده است و حتی برای عدم رعایت آن، مجازاتی نیز پیشبینی شده است که به‌‌طور خاص در تبصره ماده 638 قانون مجازات اسلامی وجود دارد. لذا در حال حاضر هم قضیه بدین شکل است و جامعه ما یک جامعه اسلامی است و رعایت شریعت اسلامی که از مصادیق آن حجاب است، برای همه افرادی که در این چارچوب زیست می‌‌کنند، در محیط عمومی الزامی است.

رعایت حجاب از باب شرع و قانون لازم است. چنان که رهبر انقلاب نیز آن را حرام شرعی و حرام سیاسی دانستند. منتهی باید توجه داشته باشیم که در رخدادهای اخیر پیرامون حجاب، دشمنان نیز از این مسأله سوء استفاده کردند و آن‌‌ها نیز برای این مسأله برنامه‌‌ها دارند. از این رو مسئولان باید طبق برنامه و تدبیر اقداماتی را انجام دهند تا خدایی ناکرده بهانه‌‌ای به دست دشمنان اسلام و انقلاب ندهیم.

آن‌‌چه مُسلم هست که نظر امام خمینی(ره) بوده است، این است که به هرحال حجاب یک أمر شرعی است و در حکومت اسلامی نیز رعایت آن توسط حکومت تصویب شده است و عدم رعایت آن با ضمانت اجرا مواجه می‌‌شود. رهبر انقلاب نیز به این مسأله اشاره کردند. البته شیوه‌‌های اجرای آن نیز مهم است و لازم است در این زمینه مسئولان برنامه‌‌ریزی‌‌هایی را انجام دهند. البته اقداماتی در این زمینه صورت گرفته و صورت خواهد گرفت. آن‌‌چه که لازم است رسانه‌‌های انقلابی نیز در این زمینه گفتمان‌‌سازی کنند؛ چرا که حجاب یک أمر شرعی، واجب و قانونی است. از این رو برای افرادی که رعایت نمی‌‌کنند، لازم است آگاه‌سازی و کار فرهنگی انجام شود.