مسأله زنانگی؛ فقر و فساد، کاهش امنیت اجتماعی

«فکرت، رسانه اندیشه و آگاهی»؛ آسیب‌شناسی یا پاتولوژی[۱] از جمله اصطلاحات علم زیست‌شناسی است که در علم جامعه‌شناسی به کار گرفته شده[۲] و هدف آن مطالعه و بررسی نابسامانی‌ها، بی‌نظمی‌ها و ناهنجاری‌های اجتماعی و در مجموع، اعمال و رفتارهایی که در جامعه غیرطبیعی تلقی شده و اهداف متعالی زندگی اجتماعی را مخدوش می‌سازند، می‌باشد.

بیشتر جوامع انسانی کنونی، با مسائل و مشکلات متعددی دست به گریبانند که حیات اجتماعی انسانی را تهدید می‌کنند و برخی از آن‌ها مختص قشر بانوان است که نیمی از جامعه را تشکیل داده و درصد آسیب‌پذیری آنان به دلیل شرایط خاص جسمی، روحی و… به مراتب بالاتر از مردان است و اگر این مسائل و مشکلات حاد باشند و لاینحل باقی بمانند، مستعد بروز فاجعه در جوامع انسانی خواهند بود.

مسأله زنانگی و فقر

فقر در اینجا به معنی «ندارى و درویشى در حد مایحتاج ضرورى زندگى، که ممکن است با اختیار یا بدون اختیار رخ بنماید» می‌باشد و شاید مهمترین مسأله روزمرۀ اجتماعی به خصوص در کشور ماست و زمینه‌ساز مشکلات فراوان خواهد بود تا جایی که پیامبر اکرم(ص) مشکلات اقتصادی و فقر را زمینه‌ساز کفر به خداوند سبحان معرفی می‌کنند[۳] و امیرالمؤمنین علیه‌السلام نیز فقر را نقص و کاستی در دین، هراسنده و وحشت‌آور عقل و مایه دشمنی و کینه می‌دانند[۴]. شخص فقیر برای دستیابی به حاجات اولیۀ مادی خود دست به هر عملی می‌زند، حال اگر یک زن دچار آفت فقر شده باشد، میزان ایجاد مفسده‌اش برای جامعه و خود شخص بسیار بیشتر از مردان خواهد بود، مثلا روی‌ آوردن برخی به مدلینگ، روسپی‌گری‌ها، کارهای مفسده‌آور مانند گارسونی کافه، دست‌فروشی و… که همگی را می‌توان به‌عنوان واحد کالا‌انگاری زن نامید، زیرا زن برای به دست آوردن پول و رفع نیازهای مادی خود دست به این کارها زده و در قبال اندکی پول، این افعال را انجام داده و ارزش والای زنانگی خود را خدشه‌دار می‌کند. در نتیجه می‌توان گفت هیچ شکی در فسادزا بودن فقر، خصوصاً در قشر بانوان نیست و موجب فساد خود شخص و اجتماع خواهد بود.

علل اصلی فقر بانوان و راهکارهای رفع آن

۱- مشکلات اقتصادی در سطح کلان و کمبود شغل و منابع

در سالیان اخیر مشکلات اقتصادی مانند تحریم اقتصادی، تصمیم‌گیری‌های غلط در سطح کلان، تورم، تعطیلی برخی کارخانجات و… موجب کاهش قدرت اقتصادی افراد بوده و تعداد افراد زیر خط فقر بیش از گذشته شده که نتیجه آن فقر و مشکلات ناشی از آن خواهد بود.

واضح است که راهکار رفع این معضل همه‌گیر علاوه بر کوشش دولت‌مردان، تلاش همگانی جهت ایجاد کارهای تولیدی و اشتغال‌زایی است و این مهم مورد تأکید اهل بیت علیهم‌السلام نیز می‌باشد، تا آنجا که کسی را که برای برآوردن حاجات خانواده خود کار و تلاش کند را برابر شهید در راه خدا معرفی نموده[۵] و از این که افراد، در تحصیل معاش خود کوتاهی کنند نهی کرده‌اند[۶] و حتی مورچه را نمونه‌ای برای کار و تلاش مثال زده و به این اشاره کرده‌اند که از از این حیوان کوچک کمتر نباشید و به هر نحو ممکن به دنبال کار و تلاش باشید[۷]، و خداوند تبارک و تعالی روزی مادی کسی را که تلاش خود را در این راه انجام دهد تضمین کرده است[۸]، و آنچه از مجموع احادیث استفاده می‌شود این است که اگر فرد تلاش خود را در راستای کسب روزی حلال کرده و سستی نکند، خداوند روزی او را به احسن وجه تامین می‌کند.[۹]

۲- عدم ازدواج برخی بانوان

برخی از بانوان به دلایل مختلف تا آخر عمر خود ازدواج نمی‌کنند و اگر دارای شغل مناسب نباشند، دچار مشکلات اقتصادی و فقر خواهند شد. راه برطرف نمودن عدم ازدواج، برطرف‌کردن سختی‌ها و موانع ازدواج، علاوه بر تلاش مسئولین برای کاهش قیمت اجناس و مسکن، مدنظر قرار دادن ملاک‌های واقعی انتخاب همسر که همان ایمان و اخلاق است[۱۰] می‌باشد ولی متأسفانه در جامعه امروز ما ملاک‌های غیر واقعی مانند پول، ثروت، امکانات، مقام و… جایگزین آنها شده‌اند. در برهه کنونی آنچه به ذهن می‌رسد این است که بهترین راه برای مقابله با معضل عدم ازدواج بانوان، تزریق و تبیین فرهنگ و سخنان اهل بیت علیهم‌السلام در جامعه در مسائل مختلف ازجمله ازدواج است که البته بحث در مورد آن نیازمند وقتی وسیع و درخور می‌باشد.

۳- افزایش آمار طلاق

در سال‌های اخیر، آمار طلاق طبق آمارهای رسمی روند افزایشی داشته و کاملاً واضح است که اگر زنان مطلقه، دارای شغل و اموال نباشند و با توجه به اینکه اکثر مردان ترجیح می‌دهند که با زنان مطلقه ازدواج نکنند، دچار معضل اقتصادی و مسائل ناشی از آن می‌شوند.

به منظور مقابله با این معضل خطرناک اجتماعی که هم خود نتیجه مسائل مختلفی است و هم بسترساز مشکلات فراوان فردی و اجتماعی خواهد بود و به خاطر همین عوارض است که بدترین و مبغوض‌ترین حلال نزد خداوند تبارک و تعالی طلاق است[۱۱]، راهکار اصلی همان تمسّک به سیره و سخنان اهل بیت علیهم‌السلام در انتخاب همسر، آگاهی و آمادگی‌های قبل از ازدواج و سیره و روش زندگی در حین زندگی زناشویی است.

اگر زوجین همین مساله کوچک که یکی از مهم‌ترین اهداف تشکیل زندگی زناشویی تکمیل شدن روح انسانی طرفین است و لازمه حرکت به سمت تکامل، نقصان می‌باشد را بفهمند، به ناقص بودن خود واقف شده و با هم به سمت حل مشکلات زندگی سوق داده می‌شوند و از آنجا که هدف از خلقت انسان‌ها تکامل جنبه روحانی و معنوی آنان است و ازدواج کمک شایانی به رسیدن به این هدف می‌کند، پیامبر اکرم(ص) فرموده‌اند زوجین بیش از نیمی دین خود را با ازدواج کامل می‌کنند[۱۲].

۴- دختران فراری و کودکان کار

انواع و اقسام بزه‌ها و بداخلاقی‌های موجود در خانواده‌ها، طلاق و مسائل دیگر باعث فراری و بی‌سرپرست‌شدن برخی کودکان شده و طبیعتاً موجب ایجاد فقر و بی‌خانمان شدن این افراد می‌شود.

راهکار رفع این مشکل نیز اولاً بر عهده حکومت، ثانیاً اغنیاء مؤمنین که براساس تئوری دین مبین اسلام به وسیله انفاق، صدقه، خمس و… خواهد بود و ثالثاً بر عهده نهادهای فرهنگی به منظور تبیین فرهنگ اهل بیت علیهم‌السلام در مقابل هجمه‌های فرهنگی و بی‌اطلاعی افراد به منظور آموزش راه و رسم صحیح زندگی و تعامل با کودکان در خانه خواهد بود.

سخن پایانی

در این نوشتار سعی ما بر جمع‌آوری کلیه علل فقر بانوان و ارائه راه‌حل جامع برای همه آنها نبوده، بلکه علل اصلی را متذکر شده و برخی راهکارهای رفع علل مذکور که گرفته شده از سخنان ائمه اطهار علیهم‌السلام است را به سمع و نظر خوانندگان گرامی رسانده و در مجموع به این نتیجه رسیدیم که وجود علت‌هایی موجب فقر بانوان شده که گاهی مسبوق به اسباب و علل و انتخاب ناصواب است، و فقر هم بنابر وضع موجود جامعه که برای همگان قابل رصد است و آیات و روایات مأثور، شرایط ایجاد فساد در جامعه را ایجاد می‌کند، پس باید به فکر راه‌حل ریشه‌ای برای رفع آنها بود که به نظر می‌رسد بهترین کار تمسک به سیره و سخنان ائمه معصومین و تبیین و تئوریزه‌کردن و اشاعه آن‌ها در جامعه است.

البته کار پایه‌ای و بنیادین نباید مسئولین و خود افراد جامعه را نسبت به راهکارهای ظاهری مانند ایجاد گرمخانه‌ها، کمک‌های خیّرین، کمیته امداد امام خمینی(ره) و… غافل کند، بلکه باید کارهای پایه‌ای و فرهنگی با قوت بیشتر و کیفیت بهتر پیگیری شود.

* سیدمحمدامین موسوی، نویسنده و پژوهشگر

پی‌نوشت:

[۱] Pathology.

[۲] این اصطلاح حاصل تشبیه جامعه به یک کالبد زیستی و بررسی موضوعات اجتماعی همانند موضوعات زیستی می‌باشد.

[۳] عَلِیُّ بْنُ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ النَّوْفَلِیِّ عَنِ السَّکُونِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص کَادَ الْفَقْرُ أَنْ یَکُونَ کُفْراً وَ کَادَ الْحَسَدُ أَنْ یَغْلِبَ الْقَدَر.(کافی، ج۲، ص۳۰۷)

[۴] وَ قَالَ ع لِابْنِهِ مُحَمَّدِ ابْنِ الْحَنَفِیَّهِ یَا بُنَیَّ إِنِّی أَخَافُ عَلَیْکَ الْفَقْرَ فَاسْتَعِذْ بِاللَّهِ مِنْهُ فَإِنَّ الْفَقْرَ مَنْقَصَهٌ لِلدِّینِ مَدْهَشَهٌ لِلْعَقْلِ دَاعِیَهٌ لِلْمَقْت‏ (نهج البلاغه صبحی صالح، ص۵۳۱)

[۵] فُضَیْلِ بْنِ یَسَارٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: إِذَا کَانَ الرَّجُلُ مُعْسِراً یَعْمَلُ بِقَدْرِ مَا یَقُوتُ بِهِ نَفْسَهُ وَ أَهْلَهُ لَا یَطْلُبُ حَرَاماً فَهُوَ کَالْمُجَاهِدِ فِی سَبِیلِ اللَّهِ.(وسائل الشیعۀ، ج۱۷، ص۶۷)

[۶] عن شهاب بن عبدربه قال‏ قال لی أبو عبد اللَّه ع إن ظننت أو بلغک أن هذا الأمر کائن فی غد فلا تدعن طلب الرزق و إن استطعت أن‏ لا تکون‏ کلا فافعل.(الوافی، ج۱۷، ص۲۳)

[۷] عن أبان عن العلاء قال سمعت أبا عبد اللّه علیه السلام یقول: أ یعجز أحدکم أن یکون مثل النّمله فانّ النّمله تجرّ الى‏ جحرها.(جامع احادیث‌الشیعۀ، ج۲۲، ص۸۲)

[۸] وَ أَنْ لَیْسَ لِلْإِنْسانِ إِلاَّ ما سَعى(النجم، ۳۹)‏- فَمَنْ یَعْمَلْ مِنَ الصَّالِحاتِ وَ هُوَ مُؤْمِنٌ فَلا کُفْرانَ لِسَعْیِهِ(الانبیاء، ۹۴)- أَ وَ لَمْ یَرَوْا أَنَّ اللَّهَ یَبْسُطُ الرِّزْقَ لِمَنْ یَشاءُ وَ یَقْدِرُ(الروم، ۳۷) به ضمیمه‌ی روایات مربوط به محل بحث. (راجع جامع احادیث‌الشیعۀ للبروجردی، ج۲۲، ص۱-۱۶۰)

[۹] به کتاب جامع احادیث‌الشیعۀ للبروجردی، (ج۲۲، ص۱-۱۶۰) مراجعه کنید.

[۱۰] بَابُ أَنَّ الْمُؤْمِنَ‏ کُفْوُ الْمُؤْمِنَه -کافی، ج۵، ص۳۳۱.

[۱۱] عَنْ صَفْوَانَ بْنِ مِهْرَانَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص‏ تَزَوَّجُوا وَ زَوِّجُوا أَلَا فَمِنْ حَظِّ امْرِئٍ مُسْلِمٍ إِنْفَاقُ قِیمَهِ أَیِّمَهٍ وَ مَا مِنْ شَیْ‏ءٍ أَحَبَّ إِلَى اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ مِنْ بَیْتٍ یُعْمَرُ فِی الْإِسْلَامِ بِالنِّکَاحِ وَ مَا مِنْ شَیْ‏ءٍ أَبْغَضَ إِلَى اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ مِنْ بَیْتٍ یُخْرَبُ فِی الْإِسْلَامِ بِالْفُرْقَهِ یَعْنِی‏ الطَّلَاقَ‏ ثُمَّ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ إِنَّمَا وَکَّدَ فِی الطَّلَاقِ وَ کَرَّرَ فِیهِ الْقَوْلَ مِنْ بُغْضِهِ الْفُرْقَهَ.(کافی،ج۵، ص۳۲۸)

[۱۲] قالَ رَسُولُ اللَّهِ ص‏ مَنْ تَزَوَّجَ فَقَدْ أَحْرَزَ نِصْفَ‏ دِینِهِ‏ فَلْیَتَّقِ اللَّهَ فِی النِّصْفِ الْبَاقِی‏.(بحارالنوار، ج۱۰۰، ص۲۱۹)