معارف حسینی؛ راه مقابله با بدعت و سوءاستفاده از دین

واقعه بزرگ کربلا دارای حقیقت‌های و معارف غنی و ارزشمندی است که پرداختن به معارف حسینی از نیازهای ضروری دوران معاصر برای جلوگیری از بدعت‌ها در امر دین است. «فکرت، رسانه اندیشه و آگاهی» پیرامون این موضوع با حجت‌الاسلام دکتر محمود قیوم زاده، استاد تمام و عضو هیات علمی دانشگاه آزاد اسلامی به گفتگو نشسته است. مشروح این گفتگو را در ادامه می‌خوانید.

* پیش از هر چیز بفرمایید که وقتی از معارف حسینی سخن می‌رود، به‌طور آشکار مقصود چیست؟

با سلام و آرزوی موفقیت خدمت خوانندگان محترم و فهمیم رسانه فکرت؛ سخن گفتن پیرامون معارف حسینی، بحث و مجالی واسع می‌‌‌طلبد؛ اما به ‌‌طور خلاصه، امام حسین(ع) مکتبی را رهبری و پایه‌‌‌گذاری داشتند که دارای جنبه‌‌‌های اعتقادی، اخلاقی، حکمی و شریعت است. همان ‌‌طور که استحضار دارید، دستگاه وقت و ظالم حکومتی بنی‌‌‌امیه، سوء‌استفاده بسیار شنیعی از اعتقادات در راستای تحمیق مردم و حکومت بر آن‌‌ها، به ‌‌نام خلیفه رسول الله(ص) بود. در همین راستا معارف حسینی، احیاگر تفکر، بصیرت و راهی در مقابل بدعت و سوء‌استفاده‌‌‌ی از دین می‌‌‌باشد و هدف آن آزادی، آزادمردی، عدالت و انسان‌محوری است. بنابراین معارف حسینی، مجموعه‌‌‌ی باورها و اعتقاداتی است که زیرساخت حرکت عاشورایی بود. مجموعه‌‌‌ای از رفتارهای اخلاقی و نمادهای انسانی، جوان‌‌‌مردی و جوان‌‌‌مردانگی را از شروع حرکت حسینی تا برخوردِ دو جریان و لشکر و در نهایت رقم خوردن اتفاقات به ‌‌وجود آمده در روز عاشورا شاهد هستیم.

* از آنجا که معارف حسینی کل میراث نوشتاری و گفتاری را درباره امام حسین(ع) و نهضت ایشان در طول تاریخ در برمی‌گیرد، آیا از طریق این معارف می‌توان به شناخت درست و دقیق نهضت حسینی پرداخت؟

در پاسخ به این سؤال باید گفت: بله، اگر معارف حسینی را بر پایه نظام فکری، رفتاری، دینی تحلیل دقیق و درستی نماییم، قطعاً می‌‌‌توان به این گنجینه دست پیدا کرد؛ لکن برای رسیدن به آن باید از منابع اصیل و شخصیت‌‌‌های متفکر برگرفته‌ی از اعتقاد به جایگاه امامت و رفتاری که حضرت حسین(ع) داشتند و آن حماسه ‌‌ای که آفریده‌‌‌اند، کمک گرفت. بنده فکر می‌‌‌کنم که باید به مراجع علمی اصیل مراجعه کرد، چرا که حرکت حسینی، حرکتی اجتماعی و اصلاح‌‌‌گرایانه است. این حرکت مبتنی بر بصیرت دینی است، لذا باید به افرادی که این مقوله از امام حسین(ع) را داشته‌‌‌اند، مراجعه و حقایق را فرا گیریم. امروزه فرمایشات مرحوم استاد شهید مطهری هم به ‌‌صورت نوشتاری و هم به صورت خطابه در دسترس قرار دارد و در این زمینه بسیار راه‌گشا می‌‌‌باشد.

حرکت انقلابی، اجتماعی و اصلاح‌‌‌گرایانه‌‌‌ی امام خمینی(ره) منتهی به تشکیل حکومت دینی شد که کاملاً متأثر از حرکت حسینی بود و در جای‌جای فرمایشات ایشان، این مطلب آمده است. به ‌‌خصوص در وصیت‌نامه امام(ره) که مختصر؛ لکن بسیار مفید این مطلب را بیان نموده‌‌‌اند. قطعاً این حرکت و رخداد حسینی، حرکتی مبتنی بر اعتقادات دینی و شریعت‌‌‌محوری بود. به تعبیری چنین حرکتی بر حضرت حسین(ع) واجب بود و با توجه به تحلیل‌‌‌های صحیح و استفاده از دانشمندانی که در این زمینه گام نهادند و به صورت دینی به مسئله نگاه داشتند، می‌‌‌توان به معارف حسینی دست پیدا کرد و آن ‌‌ها را گسترش داد.

اگر برای امام حسین(ع) عزاداری می‌‌‌کنند و سینه می‌‌‌زنند و باعث گسترش حماسه‌‌‌های حسینی می‌‌‌شوند؛ این‌‌‌ها قطعاً دارای یک فلسفه اجتماعی می‌‌‌باشند. این عزاداری‌‌‌ها برای زنده نگه ‌‌داشتن آن حماسه، شور، شوق، جوش و جوشش حسینی است؛ چرا که برخی عزاداری‌‌‌ها را به صورت تخدیری و این ‌‌که ما در یک گوشه‌‌ای فقط غصه بخوریم و اشک بریزیم؛ انجام می‌‌دهند، حال این اشک ریختن‌‌ها نیز برای بخشش گناهان و… هم ممکن است باشد؛ لکن تحلیل اجتماعی از عزاداری‌‌ها نیاز است که آن‌‌ها صدای عدالت‌‌خواهی بر سر ظالمان جهان است. بنابراین اگر ایجاد حماسه حسینی در اجتماع با توجه به زمینه‌‌های تاریخی، اعتقادی و باورهای مذهبی باشد، قطعاً به این جریان می‌‌توان به صورت دقیق، درست و کارا دست پیدا کرد. تا امروز نیز حفظ اسلام و بقای دین و حفظ روحیه عدالت‌‌خواهی و اسلام‌‌گرایی مسلمانان و حفظ روحیه آزادی و آزاد‌‌گران و مقابله با ظالمان و ستم‌‌گران با توجه به مقوله معارف حسینی و زنده داشتن آن‌‌ها بوده است.

* به نظر می‌رسد که منابع تاریخی نزدیک‌تر به واقعه عاشورا که در سده‌های سوم و چهارم شکل گرفتند، امروزه یا کمتر در دسترس هستند یا به دلایلی از میان رفته‌اند. به نظر شما چگونه می‌توان در غیاب یا کمبود این منابع، معارف اصیل حسینی را بازسازی کرد؟

امروزه خصوصاً منابع اولیه شیعی در دسترس نمی‌‌باشد؛ منتهی مهم‌‌ترین منابع شیعی برای واقعه عاشورا؛ همان فرمایشات و روایات ائمه(ع) و سیدالشهدا(ع) در روز عاشورا و فلسفه عزاداری و زنده نگه ‌‌داشتن قیام عاشورا است که باید با توجه به این مباحث، به معارف حسینی نزدیک شد.

امام حسین(ع) فرمودند که انگیزه قیام، اصلاح‌‌گری، امر به معروف و نهی از منکر، زیر بار ظلم و ستم نرفتن، در مقابل ظالم ایستادن و شخص اصلح و مناسب را برای حکومت و راهوری مردم انتخاب کردن است. اینها شعارهای اصیل حسینی می‌‌‌باشد و از آن‌‌‌ها می‌‌توان به خوبی پیراستگی تاریخ را نسبت به واقعه عاشورا پیدا کرد و نیز فلسفه قیام و معارف حسینی را فهمید.

* از دید شما، مهم‌ترین آسیبی که امروزه بر سر راه تدوین درست معارف حسینی وجود دارد، چیست؟

اگر در معارف حسینی که باید جامع و کامل باشند، تحریف ورود پیدا کند؛ مهم‌‌ترین آسیبی می‌‌باشد که بر سر تدوین آن وجود خواهد داشت. حال این تحریف، یا ممکن است که حرکت حسینی را از روح حماسی تهی سازد و آن را به غصه ‌‌خوردن، اشک ریختن و عزاداری محدود نمایند و یا منجر به سوءاستفاده‌‌ای شود که گاهی حاکمان و قدرتمندان از این واقعه می‌‌کنند و هرکس بخشی از این واقعه را به سود خود مصادره‌‌ی به مطلوب نماید. اگر در حرکت حسینی، روح حماسه، عدالت‌‌خواهی و ظلم‌ستیزی حضرت(ع) زنده نگه داشته نشود و بر اساس آن نتوانیم معارف حسینی را گسترش و بسط دهیم؛ این آسیب جدی‌‌‌ای است که به حرکت حسینی وارد می‌‌‌شود.

در پایان باید گفت که پرچم‌‌‌دار ابلاغ و تبیین حرکت حسینی که بعد از عصر عاشورا آغاز شد و با پرچم‌داری عقیله بنی هاشم، حضرت زینب کبری(س) تحت رهبری امام سجاد(ع) آغاز شد؛ در طول تاریخ توسط همه حق‌‌خواهان و عدالت‌‌طلبان به صورت عملی و بیانی پیام‌‌رسانی گردید.