معرفی کتاب «فمنیسم و دانش های فمنیستی»

«فکرت، رسانه اندیشه و آگاهی»؛ فمنیسم یک نهضت صرفاً اجتماعی و حقوقی نیست بلکه حرکتی است که در پی نفی ظلم و ستم از زنان بوده و در این مسیر وارد عرصه‌‌هایی از جمله فلسفه، روانشناسی، هنر، سیاست، ادبیات، اخلاق و معرفت‌شناسی و حتی علوم تجربی شد. فمنیسم در این پیشینه صد و پنجاه ساله خود مراحل مختلفی را طی کرده است، تا اکنون که در بیشتر مباحث فلسفی و علمی حرفی برای گفتن دارند و فیلسوفان فمنیسم صاحب‌نظران عرصه‌‌های مختلف علمی به حساب می‌‌آیند.

فمنیسم، این پیشرفت در زمینه‌‌های مختلف فلسفی را بیش از هر چیزی وام‌دار جایگاه تحقیر آمیز زن در سنت‌‌های غربی است. همچنین حاکم‌شدن نگاه اومانیستی، لیبرالیستی و مدرنیته زمینه‌‌ای را برای بیان دیدگاه‌‌های فمنیستی فراهم کرد.

اما اختلاف‌نظر فعالان و اندیشمندان فمنیسم به حدی زیاد است که برخی قائلند جمع‌کردن همه این نظرات گاهاً متناقض تحت عنوان مکتب فمنیسم کار بسیار دشواری است.

پس از ورود فمنیسم به کشور ما شاهد همین مشکل بودیم و دو خطر به چشم می‌‌خورد، اکثر طرفداران یا منتقدین فمنیسم آشنایی دقیقی با فمنیسم و ادبیات فمنیستی نداشتند و به همین دلیلی نتوانسته بودند نقد و بررسی یکپارچه‌‌ای از فمنیسم داشته باشند. از طرف دیگر فمنیسم زنان مسلمان را با سوالات و چالش‌‌هایی مواجه کرده بود که لازم بود کارشناسان دینی با آگاهی از این چالش‌‌های زنانه به بازخوانی متون دینی بپردازند و در صورتی که نظام‌‌مند و منسجم به شبهات فمنیستی پاسخ دهند قطعاً اثری فاخر و ارزشمند رقم خواهد خورد، که در ضمن پاسخ به سوالات و شبهات زن امروز مرزبندی نگاه اسلامی و فمنستی درباره مطالعات و مسائل زنان را کاملاً مشخص کند.

کتاب «فمنیسم و دانش‌‌های فمنیستی» ترجمه سیزده مقاله از دایره‌المعارف روتلیج در مورد فمنیسم و جنسیت و دانش‌‌های فمنیستی است، که جهت آشنایی دقیق‌‌تر با این مکتب در سال ۱۳۸۲ از سوی دفتر مطالعات و تحقیقات زنان به چاپ رسیده است. نکته بسیار مهم درباره این کتاب ترجمه دقیق و روانی است که برای مقالات صورت گرفته است.

آن‌چه که باعث غنای بیشتر این اثر شده است، این است که ضمن ارائه توضیحات لازم در ترجمه هر مقاله، توجه خود را به نقد پاره‌‌ای از مباحث مطرح شده در این مقالات معطوف کرده است.

برای رسیدن به این مهم ابتدا مقالات توسط عباس یزدانی و بهروز جندقی ترجمه شده است و پس از ویرایش متن افراد متخصصی همچون آقایان زیبایی‌نژاد، قائمی، سبحانی و کرمی به نقد و بررسی و تحلیل مقاله پرداخته اند.

از دیگر نقاط قوت این کتاب بیان دقیق اصطلاحات فلسفی و فمنیستی در پاورقی است که باعث شده است این کتاب در شمار آثار مهم و تأثیرگذار مطالعات فمنیستی و جنسیتی قرار گیرد و نگاه منسجم و دقیقی به مخاطبی که آشنایی چندانی با فمنیسم ندارد بدهد.

در این کتاب قبل از ترجمه سیزده مقاله منتخب از دایره‌‌المعارف روتلیج، نگارندگان مباحثی را مطرح کرده‌‌اند که باعث آشنایی دقیق و مختصری از فمنیسم و تاریخچه فمنیسم و فمنیسم اسلامی خواهد شد.

سپس به ایضاح و توضیح مختصری درباره دانش‌‌های فمنیستی مانند اخلاق فمنیستی، سیاست فمنیستی، الهیات فمنیستی، معرفت‌‌شناسی فمنیستی، فمنیسم، علم و… پرداخته‌اند که هدف از طرح این مطالب آماده‌کردن ذهن مخاطب برای فهم بهتر و بیشتر مقالاتی است که در ادامه ترجمه شده است.

فصل اول کتاب ترجمه مقاله‌‌ای از سوزان جیمز است که به توضیح دقیق چرایی شکل‌‌گیری فمنیسم، مطالبات به حق زنان، ستم‌‌های جنسی و رهایی از آن و مراحل شکل‌‌گیری موج‌‌های مختلف فمنیسم پرداخته است. در انتها حجت‌الاسلام زیبایی‌نژاد ضمن بیان ملاحظاتی، نظر اسلام درباره جنسیت و جایگاه زنان در اسلام را بیان کرده‌‌اند.

در فصل دوم در قالب مقاله‌‌ای از ای اف کینگ‌دام، حقوق فمنیستی بیان شده است. ضمن بیان نظرات مختلف مانند طرح تساوی حقوق و طرح تغییر، به ایضاح مفهوم برابری و تفاوت و مبانی آنها پرداخته شده است و این مسأله از نگاه دین و اسلام مورد بررسی و کنکاش قرار گرفته است.

فصل سوم این کتاب به اخلاق فمنیسیت اختصاص دارد. اخلاق فمنیستی در قالب مقاله‌‌ای از رزماری تانگ که از تأثیرگذاران مباحث فمنیستی است بیان شده است. مفاهیم اخلاق زنانه، اخلاق مادری، اخلاق همجنس‌‌گرایی و اخلاق فمنیستی که در ادبیات فمنیستیک بسیار پرکاربرد است کاملا تشریح شده است و محمود فتحعلی نکات قابل تاملی درباره اخلاق فمنیستی بیان کرده‌‌اند.

فصل چهارم به مبحث بسیار مهم الهیات فمنیستی پرداخته است. مارجوری ساشوکی در این مقاله بعد از ذکر تاریخچه الهیات فمنیستی مهم‌‌ترین مبانی الهیات فمنیستی را بیان کرده است. و هادی صادقی با بررسی دقیق مبانی الهیات فمنیستی لزوم موضع‌‌گیری صحیح در این مورد در جهت حفظ اعتدال و انصاف را پیشنهاد می‌‌دهد.

معرفت‌‌شناسی فمنیستی از موضوعات مهم دیگری است که مورد عنایت اندیشمندان فمنیست بوده است و فصل پنجم کتاب فمنیسم و دانش‌‌های فمنیستی را به خود اختصاص داده است. «لوراین کد» ضمن بیان دیدگاه‌‌های مختلف در این زمینه به بیان استلزامات معرفت‌‌شناسی فمنیستی پرداخته است. و در انتهای این فصل علیرضا قائمی‌‌نیا به بررسی این مهم پرداخته و نقاط قوت و ضعف معرفت‌‌شناسی فمنیستی را بیان کرده است.

در فصل ششم در قالب مقاله‌‌ای از ساندرا هاردینگ به مبحث جنسیت و علم پرداخته شده است. و علیرضا قائمی به بررسی تأثیر جنسیت در علم پرداخته و ادله فمنیست‌‌ها در این زمینه را ارزیابی کرده است.

الیسون وایلی در ضمن مقاله‌‌ای رابطه فمنیسم و علوم اجتماعی را مورد عنایت قرار داده است که فصل هفتم این کتاب به این موضوع پرداخته است. وی در این مقاله بعد ار انتقادات فمنیسم‌‌ به علوم اجتماعی و مردانه بودن ان، جایگزین‌‌های زنانه‌‌نگر در علوم اجتماعی را پیشنهاد می‌‌دهد. علیرضا قائمی‌‌نیا با تحلیل مفهوم جنسیت و نقش‌‌های جنسیتی به ذکر نقاط قوت و ضعف این ادعای فمنیستی می‌‌پردازد.

تأثیر جنسیت بر زبان از نکات بسیار مهم دیگری است که در قالب مقاله‌‌ای از سال مک کانل جینت به آن اشاره شده است و محمدتقی سبحانی در نقد این دیدگاه انتقادهایی را بر مردانه‌بودن زبان که از سوی فمنیست‌‌ها مطرح شده است وارد می‌‌کند.

فصل نهم کتاب به فلسفه جنسیت اختصاص دارد. الن سویل در قالب مفهومی فلسفه جنسیت، مفاهیمی مانند میل جنسی، عمل جنسی و لذت جنسی را مورد مطالعه و تدقیق قرار داده است و نکاتی درباره اخلاق جنسی بیان می‌‌کند.

در فصل دهم در قالب مقاله‌‌ای از سوزان مندوس فلسفه سیاسی فمنیسم بیان می‌‌شود و فمنیسم سوسیالیستی و مارکسیتی مورد بررسی قرار گرفته و نظرات مختلف فمنیست‌‌ها درباره سیاست ذکر می‌‌شود. و در ادامه محمد تقی سبحانی ملاحظاتی را در این مورد ذکر می‌کند.

فصل یازدهم کتاب به مبحث فمنیسم و روانکاوی اختصاص داده شده است. مارگارت ویتفورد گرایش‌‌های مختلف در فمنیسم روانکاوانه را بیان می‌کند. محمد تقی کرمی اشکالاتی را به این نظریات وارد دانسته و نقد می‌کند.

در فصل دوازدهم به مبحث نقد ادبی فمنیستی پرداخته شده است و فصل سیزدهم به زیبایی‌شناسی فمنیستی اختصاص دارد. و در انتهای این دو فصل نیز ملاحظاتی بیان شده است.

مطالعه این کتاب را به همه علاقمندان مباحث فمنیستی و جنسیتی و مطالعات زنان پیشنهاد می‌‌کنم.

* دکتر زینب تاجیک، نویسنده و پژوهشگر

بیشتر بخوانید:

• معرفی کتاب «الهیات جنسیتی»
• حجاب و عفاف؛ یک ضرورت اجتماعی برای مردان و زنان
• مقایسه تطبیقی تمایزات حجاب و عفاف