اقتباس انتقادی؛ رویکرد امام خمینی(ره) در برابر غرب

اشاره: دانشیار مؤسسه امام خمینی(ره) بر این باور است که خطر تحریف زمانی رخ می‌‌دهد که اندیشه‌‌های امام(ره) در هاله‌‌ای از ابهام مطرح شوند و حامیان اندیشه امام(ره) سکوت کنند یا کسانی عهده‌‌دار تبیین اندیشه‌‌های امام(ره) شوند که یا آن‌‌را قبول ندارند، یا به دلیل نگرشی سطحی از درک اندیشه‌‌های راهبردی امام(ره) عاجزند یا با مبنایی متمایز و با رویکردی سکولاریستی این اندیشه‌‌ها مورد بازخوانی و تفسیر قرار گیرند.

حجت الاسلام دکتر مهدی امیدی، دانشیار و عضو هیئت علمی گروه علوم سیاسی مؤسسه آموزشی_پژوهشی امام خمینی(ره) در گفت‌وگو با تحریریه فکرت، با بیان این‌‌که رویکرد امام خمینی(ره) در مقابل غرب، اقتباس انتقادی است، ابراز داشت: امام(ره) عناصر مثبت غرب را که در قالب پیشرفت و توسعه منطقی قابل بازتعریف است، می‌‌پذیرد؛ اما به عناصر نامطلوب غرب که در قالب هویت ماتریالیستی، مفاسد اخلاقی_اجتماعی و دوری از فرهنگ توحیدی است با نگرشی انتقادی مواجه می‌‌شود.

وی می‌گوید: امام(ره) عناصر با اتکا به خاص‌‌گرایی فرهنگی اسلامی و ایرانی در برابر عام گرایی فرهنگی یا جهانی‌سازی فرهنگی غرب مقاومت می‌‌کند اما از علوم و فنونی که از طریق بومی‌‌سازی قابلیت بازسازی دارند، استقبال می‌‌کند.

متن نیز حاصل گفت‌وگو با این استاد حوزوی است که تقدیم مخاطبان گران‌‌قدر فکرت می‌شود.

*با توجه به معرفی شاخصه‌های منظومه فکری امام(ره) از سوی رهبر معظم انقلاب، در زمان حاضر چه محورهایی در این خصوص باید بیش از پیش برجسته شود و رسانه‌های انقلابی در این زمینه چه وظیفه ای بر عهده دارند؟

ضمن تقدیر از تیم رسانه‌ای فکرت بابت طرح این پرسش و تبریک دهه کرامت و سالروز آزادسازی خرمشهر به چند نکته در این زمینه اشاره می‌‌کنم. بی تردید امام خمینی(ره) مظهر عقلانیت، معنویت و عدالت توحیدی و اسلامی است.

اعتماد و اتکا به توانمندی‌‌ها و ظرفیت‌‌های عمومی جامعه (جنسیت‌‌ها، قومیت‌‌ها، مذاهب، اقلیت‌‌ها، عالمان متعهد، نخبگان اجتماعی، و توده‌‌های مردم) به عنوان صاحبان اصلی کشور و اولیای نعمت حاکمان از یک‌سو و عدم اعتماد و عدم اتکا به دشمنان دین و ملت و نیروهای وابسته به دشمن از سوی دیگر، از بارزترین نمودهای عقلانیت در مکتب امام خمینی(ره) است.

عمده‌‌ترین نمود معنویت در این مکتب، قیام لله و اخلاص عمل برای خدا و نیز سجایای اخلاقی حضرت امام(ره) است. رمز موفقیت امام(ره) در ایجاد یک انقلاب بزرگ اجتماعی و تشکیل نظام جمهوری اسلامی اعتقاد عمیق امام به استعانت حق تعالی و ایمان ریشه‌‌دار ایشان به حقانیت مقصد الهی و راه وصول به آن است.

نمود عدالت طلبی امام(ره) را نیز می‌‌توان در همراهی با رأی و انتخاب مردم مسلمان در همه تحولات اجتماعی و سیاسی و توجه به منافع عمومی آنان به ویژه اقشار مستصعف جامعه و در شجاعت رویارویی و مقابله با ظالمان، مستکبران و قدرت‌‌های سلطه‌‌گر جهانی مشاهده کرد.

پیوند این سه ویژگی در منش امام(ره) چهره‌‌ای متمایز و بی بدیل از ایشان در مرئی و منظر جامعه و جهان فراهم ساخته است. برجسته‌‌سازی این عناصر و تبیین دقیق آن‌‌ها می‌‌تواند زمینه‌‌ساز بسط گفتمان امام(ره) در فرهنگ سیاسی جامعه و مطالبه گری نخبگانی در راستای تحقق این مولفه‌‌ها گردد.

رسانه‌‌های انقلابی در این زمینه دو وظیفه حیاتی را بر عهده دارند: 1. تلاش برای ارائه و انتقال منظومه فکری و سیره و گفتمان امام(ره) به جوانان و نشر آن در سطح جامعه و جهان اسلام 2. دفاع از میراث عینی امام(ره) یعنی نظام ولایت فقیه و جمهوری اسلامی در برابر هجمه های بیگانه و سیاه نمایی ها و شبهه پراکنی های مخالفین.

*نظر به اهمیت مقابله با خط تحریف امام(ره)، چگونه می‌‌توان از طریق شناسایی و معرفی مؤلفه‌‌های مکتب امام راحل به مقابله با این جریان خطرناک برخاست و در حوزه فکر و اندیشه، اساتید حوزه و دانشگاه و نخبگان علوم انسانی و اسلامی در این رابطه چه رسالتی دارند؟

خطر تحریف زمانی رخ می‌‌دهد که اندیشه‌‌های امام(ره) در هاله‌‌ای از ابهام مطرح شوند و حامیان اندیشه امام(ره) سکوت کنند یا کسانی عهده‌‌دار تبیین اندیشه‌‌های امام(ره) شوند که یا آن‌‌را قبول ندارند و یا به دلیل نگرشی سطحی از درک اندیشه‌‌های راهبردی امام(ره) عاجزند یا با مبنایی متمایز و با رویکردی سکولاریستی این اندیشه‌‌ها مورد بازخوانی و تفسیر قرار گیرند.

استادان حوزه و دانشگاه باید این نکته را در نظر داشته باشند که انقلاب اسلامی گفتمان سومی در برابر ماتریالیسم تاریخی مارکس و کاپیتالیسم لیبرال غرب فراهم ساخته است که دارای بینادهای نظری عمیق و شالوده‌‌های راهبردی وثیقی است.

امام(ره) به عنوان بنیان‌‌گذار جمهوری اسلامی ایران  پرچمدار انقلاب اسلامی هنوز برای مجامع علمی جهان ناشناخته است. افزایش آگاهی جهانی از سیره و گفتمان اندیشه‌‌ای امام(ره) می‌‌تواند در بهبود شرایط زیست بوم جهانی و اصلاح ساختارهای نادرست نظام بین‌‌الملل مؤثر باشد. همان‌‌گونه که می‌‌توان در زیست‌‌بوم جمهوری اسلامی نیز تحولاتی مثبت در عرصه سیاست‌‌گذاری و برنامه ریزی عمومی ایجاد کند. از این‌‌رو لازم است استادان معزز حوزه و دانشگاه، دانشجویان و طلاب را هر چه بیشتر با سیره، گفتمان و اندیشه‌‌های حضرت امام(ره) آشنا سازند و خود نیز با تأمل در آرمان‌‌های امام راحل(ره) شیوه‌‌های دست‌‌یابی به آن‌‌ها را مورد تحلیل علمی قرار دهند.

*با تأسی به کلام و سیره بنیانگذار کبیر انقلاب اسلامی، چگونه می‌‌توان به نقد غرب و فرهنگ و اندیشه غربی پرداخت و در این مواجهه از داشته‌های فکری، معنوی و تمدنی انقلاب اسلامی به دفاع برخاست؟

مواجهه با فرهنگ و تمدن استعماری غرب به شیوه‌‌های مختلف تقابل و ستیز، رقابت و واگرایی، سازش و همگرایی و اقتباس انتقادی در میان ملت‌‌ها بازتاب یافته است.

رویکرد امام خمینی(ره) در مقابل غرب، اقتباس انتقادی است. به این معنا که امام(ره) عناصر مثبت غرب را که در قالب پیشرفت و توسعه منطقی قابل بازتعریف است، می‌‌پذیرد؛ اما به عناصر نامطلوب غرب که در قالب هویت ماتریالیستی، مفاسد اخلاقی_ اجتماعی و دوری از فرهنگ توحیدی است با نگرشی انتقادی مواجه می‌‌شود. به تعبیری دیگر امام(ره) عناصر با اتکا به خاص‌‌گرایی فرهنگی اسلامی و ایرانی در برابر عام گرایی فرهنگی یا جهانی سازی فرهنگی غرب مقاومت می‌‌کند؛ اما از علوم و فنونی که از طریق بومی‌‌سازی قابلیت بازسازی دارند، استقبال می‌‌کند.

روشن است که این موضع‌‌گیری کلان امام(ره) در برابر غرب از لحاظ منطقی و عقلی قابل دفاع است؛ زیرا بی‌‌تردید فرهنگ غرب در یک بستر سکولار و در تقابل با دین کلیسایی ظهور و گسترش یافته است و دارای بنیادهای اومانیستی و ماتریالیستی است. این فرهنگ در جامعه دینی که مردم آن به شدت با دین و اخلاق دینی پیوند هویتی و تاریخی دارند نه تنها قابل بازسازی و کاربست نیست؛ بلکه بهره‌‌گیری از آن می‌‌تواند بسیار مخاطره‌‌آمیز نیز باشد.

فرهنگ مادی با انکار عالم غیب و یا نادیده گرفتن آن و نیز اصالت دادن به دنیاگرایی و اباحی‌‌گری اخلاقی، زمینه‌‌ساز بسط رذایل اخلاقی در جامعه و فروپاشی خانواده که اساس هویت جمعی حیات طیبه است، ساخته می‌شود؛ از این‌‌رو با نگرشی انتقادی و انقلابی به این فرهنگ می‌‌توان مانع از خسارت‌‌های جبران ناپذیر آن شد و با تلاش برای بازسازی هویت دینی و اخلاقی جامعه می‌‌توان زمینه بسط فضایل و مکارم اخلاقی را در حوزه‌‌های فردی و اجتماعی را فراهم کرد. در عین حال از دستاوردهای تجربی و فن‌‌آورانه بشر پس از بازیابی آن‌‌ها در بافت فرهنگ بومی می‌‌توان استفاده کرد.