علیه سکولاریسم پهلوی

ده آذر ۱۳۴۱،  سالروز مصوبه انجمن‌های ایالتی و ولایتی نقطه عطفی در گفتمان مبارزاتی امام خمینی (ره) است. این مصوبه، از منظر رژیم پهلوی، گامی در جهت سکولاریسم تدریجی و «تجدد» غربی بود که با حذف شرط اسلام و سوگند به قرآن از قوانین انتخاباتی، بنا داشت ریشه‌های مشروعیت شرعی حاکمیت را خشک کند. اما واکنش قاطع و بی‌محابای امام خمینی (ره) به این مصوبه، آن را از یک نزاع جزئی فقهی یا سیاسی، به میدان نبرد بر سر «هویت» و «نظام مطلوب» ارتقاء داد.

ایده‌ای که امام در این برهه کاشت، نفی «ولایتعهدی» تاریخی بود که در آن، مردم تنها رعایای منفعلِ تابعِ یک حاکمیتِ غیرشرعی و وابسته تلقی می‌شدند. لغو مصوبه، صرفاً حفظ یک شرط قانونی نبود؛ بلکه تثبیت جایگاه «اسلام» به عنوان شالوده هویت ملی و سیاسی ایران، و رسمیت بخشیدن به نقش «مردم مسلمان» به عنوان عامل محوری تغییر بود. اگر مصوبه تصویب می‌شد، حاکمیت پهلوی یک گام بزرگ در جهت حذف اسلام از ساحت عمومی برمی‌داشت و زمینه را برای یک نظام کاملاً سکولار و منفک از مبانی دینی فراهم می‌آورد.

اما رهبری حضرت امام(ره)، با اصرار بر لغو کامل و نه صرفاً اصلاح، یک پیام بنیادین به دو مخاطب اصلی فرستاد:

۱. به رژیم پهلوی: مشروعیت شما نه تنها از شاه، بلکه از سلب اختیار مردم مسلمان و نفی احکام اسلامی نیز تهی است. مبارزه ما بر سر یک «رکن» است و هیچ مصالحه و مماشاتی بر سر مبانی اسلامی وجود ندارد. این، اولین باری بود که گفتمان مبارزاتیِ فقهی-سیاسی، به طور قاطع، مرز خود را با رژیم جدا کرد.

۲. به جامعه شیعی: مرجعیت تنها ناظر بر امور شرعی فردی نیست؛ بلکه معمار و حافظ هویت سیاسی و اجتماعی شما در برابر قدرت‌های داخلی و خارجی است. اینجا بود که «امت» اسلامی، هویت خود را در جغرافیای «ملت» ایران بازیافت و آن دو، تحت لوای رهبری دینی، درهم تنیده شدند.

امام(ره) با تمرکز بر این مصوبه، یک «بحران مشروعیت» برای رژیم ایجاد کرد که دیگر با عقب‌نشینی‌های تاکتیکی نیز قابل ترمیم نبود. ایشان نشان دادند که نبرد آینده بر سر تغییر بنیادین رژیم و تثبیت حاکمیت اسلام و مردم است و نه صرفا اصلاح قانون اساسی مشروطه!

بنابراین، ۱۰ آذر ۱۳۴۱، یک «اعلام موجودیت» عمیق بود: اعلام موجودیت رهبری‌ای که می‌خواهد هویت یک ملت را بر شالوده دین و استقلال بنا کند، و اعلام موجودیت ملتی که آماده است برای تثبیت این هویت برخیزد. این روز، نخستین خشتِ نظری و عملی نهضت اسلامی بود که تا به امروز نیز بنیان انقلاب اسلامی را استوار نگه داشته است.

تاریخ انتشار: 1404/09/11