ژورنالیسم علمی؛ کیمیایِ رسانه ایرانی

به گزارش فکرت، آنچه در ادامه می آید، مشروح این یادداشت است؛

هفدهم مرداد را روز خبرنگار نام نهاده‌اند و در این روز بیش از آنکه تمجید و تعارف‌های تکراری و فرمالیته شده را واگویه کنیم، آن را موقف خوبی می دانیم برای بازنگری در نقش و جایگاه خبر و خبررسانی و البته تأکید بر این نکته که اینک بیش از هر زمان دیگری نیازمند بازاندیشی در شأنیت و جایگاه خبرنگاری هستیم.
در دنیای بی‌مرز خبر و آگاهی، این خبرنگاران هستند که از جهان ما روایتگری می‌کنند. آن‌ها تلاش دارند تا دنیا را محیط بهتری برای ما کنند. هنر روایتگری رسالت خبرنگاری عصر ماست که درک و شناختی عمیق از وضعیت اکنونی ما ارائه می‌دهد.

بگذریم از این که خبر در زمانه مدرن، به تعبیر هگل فیلسوف آلمانی، وجهی آیینی یافته‌است. خبرخوانی آیینی جایگزینی برای خواندن کتاب مقدس در زمانه جدید شده‌است. در عالم سنت اگر قرائت و تأمل و تدبر و تطبیق مسائل روزمره با ارجاع به فهم از کتاب مقدس، آنهم به‌صورت مداوم و پیوسته مورد تأکید بوده، ایشان جایگاه ظاهراً در دنیای مدرن به ماهیت خبر و خبرنگاری سپرده شده‌ و شأنیت قدسی یافته است، به‌نحوی که بدون خبر امکان زیست اجتماعی از ما سلب می‌شود.
فارغ از اهمیت و شأنیت خبر در زمانه ما، روز خبرنگار، فرصت مغتنمی است تا عملکرد رسانه‌ها و چالش‌های پیش روی آن‌را مرور کنیم.

یکی از چالش‌های مهم، کم‌توجهی به ژورنالیسم علم است. در دنیای پیچیده امروز، علم و فناوری نقش محوری در شکل‌دهی زندگی ما ایفا می‌کنند. ژورنالیسم علم به‌عنوان مکانیسم ترویج علم، نقش حیاتی دارد، به‌ویژه ژورنالیسم علوم انسانی که در شکل‌دهی ذهن عمومی و ساخت حافظه جمعی بسیار مؤثر است.ژورنالیسم علم می‌تواند با طرح مباحث و گفتگوهای مسئله‌مند، سطح آگاهی و تفکر جامعه را رشد دهد. اساساً امروز در جامعه به منطق گفتگو، بیش از گذشته نیازمندیم.
 فرایند تحولات به‌گونه در حال مرزبندی بین اقشار اجتماعی است. به‌علاوه این‌گونه تداعی می‌شود که فاصله و گسست بین حاکمیت و مردم افزایش یافته و این‌ها همه اهمیت گفتگو را بیشتر می‌کند. ژورنالیسم اندیشه سرآغاز خوبی برای طرح گفتگو در جامعه است. یک ژورنالیست علم در جست‌وجوی حقیقت باید بتواند با شکست پیش‌فرض‌ها و تصورات قالبی زمینه را برای گفتگوی اقشار فراهم کند. ژورنالیسم علم با ارائه دیدگاه‌های مختلف در مورد یک موضوع، فضایی برای بحث و گفتگو ایجاد می‌کند.

ژورنالیسم علم، پل ارتباطی بین جامعه علمی و عموم مردم است. این ارتباط دو طرفه، نه‌تنها به جامعه علمی کمک می‌کند تا یافته‌های خود را به‌صورت قابل فهم به عموم مردم منتقل کند، بلکه به مردم نیز اجازه می‌دهد تا در مورد مسائل علمی مهم تصمیم‌گیری‌های آگاهانه‌تری داشته‌باشند. 

نقش خبرنگار علم، تبدیل معقولات به محسوسات است. ژورنالیسم علم کمک می‌کند مفاهیم سخت و پیچیده به زبان مردم ساده شود. همچنین ژورنالیسم علم می‌تواند با راه تشخیص منابع معتبر و اطلاعات صحیح، پرداخت به سوگیری‌ها و ارائه نگاه انتقادی به مسائل انضمامی، به آموزش مستقیم تفکر انتقادی بپردازد.
اغلب ژورنالیسم را به‌عنوان ابزاری برای انتشار نتایج دستاوردهای علمی به زبان ساده و عوامانه مفید می‌دانند ولی می‌توان این را نیز اضافه‌کرد که به‌واسطه قدرت و توانایی که ژورنالیسم در برانگیختن عواطف و به تعبیر بالا در پروبلماتیک کردن موضوعات روزمره دارد می‌تواند در خدمت علم قرار گیرد و به‌عبارتی دقیق‌تر به آن جهت دهد.

 ژورنالیسم به‌واسطه روزمره بودنش توجه به واقعیت روزمره را ضروری و بر این چُرت خلسه‌های هستی‌شناسانه و معرفت‌شناسی را پاره می‌کند. ژورنالیسم ابزاری در جهت تولید آنتی‌تز ایده‌هاست چون به آنها کمک می‌کند تا با واقعیت مواجه شوند. این واقعیت روزمره البته لایه‌های گوناگونی دارد که رویکرد هر رسانه متناسب با غایتی که بدان واسطه ساخت یافته به آن متفاوت است.

با این حال ژورنالیسم علم در ایران از مشکلات و موانع بسیاری رنج می‌برد. کمبود نیروی متخصص، عدم آگاهی واقعی از ظرفیت‌ها ژورنالیسم علم در جامعه علمی، عدم ارتباط کافی بین جامعه علمی و رسانه‌ها، سیاست‌زدایی و تفکرزدایی از جامعه و... از جمله موانع پیشروست.

آموزش خبرنگاران متخصص حوزه ژورنالیسم علم، تغییر رویکرد مراکز علمی و توجه بیشتر به حوزه عمومی‌سازی علم، حمایت از پژوهشگران علاقه‌مند، افزایش سرمایه‌گذاری و حمایت‌های مالی، توسعه شبکه‌های ارتباطی با دانشمندان و... می‌تواند شرایط بهتری برای این حوزه را فراهم سازد. 

صدالبته ارتقای ژورنالیسم علم در ایران نیازمند تلاش‌های مشترک دولت، رسانه‌ها، جامعه علمی و عموم مردم است، چه آن که با اتخاذ راهبردهای مناسب و رفع موانع موجود، می‌توان به آینده‌ای روشن برای ژورنالیسم علم در ایران امیدوار بود.

تاریخ انتشار: ١٤٠٣/٠٥/١٧