مواجهه جدید شهید آوینی در نقد غرب

رسانه فکرت | دکتر سید حسین شهرستانی، معاون پژوهشی پژوهشکده فرهنگ و هنر اسلامی

شهید سید مرتضی آوینی، اندیشمندی دغدغه‌مند در ابعاد و عرصه‌های گوناگون بود، هر چند که نمی‌توان ایشان را فیلسوف درجه یکی توصیف کرد؛ اما به هر حال اندیشه این شهید والامقام تحت تأثیر اتمسفر و فضای حاکم بر انقلاب اسلامی بوده است و این که در متن انقلاب این نوع از مواجهه با غرب وجود دارد و امام خمینی(ره) و شخصیت‌های بزرگ انقلاب این تفکر و خاستگاه را هدایت و راهبری می‌کردند.

انقلاب اسلامی را می‌توان تجدید نسبت جامعه ایرانی با غرب دانست، چه آن که این مسأله در گذشته بیشتر متأثر از رویکرد انفعالی بوده است و بعد از انقلاب به وضعیت فعال تغییر یافته است.

پیش از هر چیز باید دریافت که مسائل شهید آوینی برگرفته از آرای دکتر «فردید» و دکتر «داوری اردکانی» بوده است، البته ایشان تحت تأثیر این دو نفر، قرائت و تقریر خود را به خصوص ناظر به هنر و سینما به شکلی ترکیبی ارائه کرده است؛ با وجود این نکته، مشاهده می‌کنیم که مفهوم تکنیک در این مباحث اهمیت دارد، چنانکه این که در بحث توسعه و تمدن غربی و نقد غرب، مقوله توجه به غرب به مثابه مفهوم تکنیکی در آثار شهید آوینی از جایگاه ویژه ای برخوردار است.

سید مرتضی آوینی، غرب را از جایگاه نیروی مهاجم سیاسی و نظامی و سلطه سخت افزاری خارج کرده و آن را در قامت تمدنی که با نسبت خاصی از انسان و جهان شکل گرفته مورد توجه قرار می‌دهد؛ از این رو رویکرد او به غرب و نقد آن عمیق‌تر و جدی‌تر از سایرین است، چه آن که آوینی غرب را با مفهوم تکنولوژی و تکنیک و نسبتش با انسان و جهان و شیوه زیستن آدمی مورد توجه قرار می دهد و به تحلیل آن می‌پردازد.

به طور خاص، عمق این مفاهیم را در عرصه هنر و سینما به تحقیق و تبیین می‌نشیند و در آثار خود به محورها و نکاتی توجه می‌کند که همچنان حائز اهمیت است.

آوینی هرچند دست به تقریر مباحث می‌برد؛ اما او در نقد غرب و تفکر و تمدن غربی، مباحث نوینی را طرح می‌کند. این جاها به معنای واقعی کلمه نشان می‌دهد که بسیار روی این مباحث کار کرده و خودش صاحب نظر است، کما این که ابتدا ماهیت تکنیک و تکنولوژی غربی را می‌شناسد و سپس به نقد آن‌ها می‌پردازد. در این مقولات نیز پرسش‌هایی مطرح می‌کند که پاسخ به آنها بسیار راه‌گشا است.

از سوی دیگر به تقابل جریان انقلاب اسلامی با جریان غرب توجه دارد و در این رابطه نیز در خصوص نسبت انسان انقلابی با تکنیک‌زدگی هنر جدید پرسش‌هایی مطرح می‌کند که همین‌ها کمک می‌کند به ما که فهم بهتر و عمیق‌تری از ماهیت سینما و نسبت خودمان با سینما داشته باشیم.

تاریخ انتشار: ١٤٠٣/٠١/١٨