شاخصه های هنر متعالی و مطلوب از نگاه شهید آوینی

دکتر سیدحسین شرف الدین، عضو هیئت علمی مؤسسه امام خمینی(ره) با نگارش یادداشتی ضمن نگاهی به مجموعه آثار سید شهیدان اهل قلم، به تبیین مهم ترین مؤلفه ها و شاخصه های هنر متعالی و مطلوب از نگاه شهید سیدمرتضی آوینی پرداخت. به گزارش فکرت، مشروح یادداشت از این قرار است؛

شهید آوینی معتقد بود که هنرمند واسطه فیض نیست، چه آن که هنر محصول تخیلات آدمیان است. اگر انسان ها دارای صفای باطنی باشند، آثار وجودی آنها نیز آثارِ مطلوبی در بر خواهد داشت و حال آن که چنانچه روح و روان آنها آلوده باشد، این آلودگی به همه جا و حتی هنر، تسری پیدا می کند. 

از نگاه شهید آوینی، هنر، تجلیِ تخیلاتِ هنرمند است. هنرمند اینها را از عالم خیال می آورد و به دلیل داشتن توازن و تناسب، نام آن را هنر می گذارد. 

سید شهیدان اهل قلم در جایی می گوید: کار هنرمند، تنزل بخشیدن و تمثل بخشیدن به حقایق متعالی وجود است. یعنی کار هنرمند این است حقایقی که در عالم بالا وجود دارد را به پایین بیاورد و برای ما زمینی کند. در تفکر ایشان اساساً شأن هنر و هنرمند بسیار بالاست، کما این که معتقد است هنر نوعی دریافت شهودی است. دریافت شهودی کارِ قلب است و هنرمند با قلب خود به صیدِ حقایق نفس الامر می رود.

از سوی دیگر شهید آوینی معتقد است که کار هنری، نوعی خلق است نه تولید.از نگاه ایشان، هنر در یک معنا، مرحله‌ی تجلی معناست بر نفس، ذهن و روان هنرمند؛ اما در یک مرحله هنر تولید می شود و آنجایی که هنرمند بخواهد آن دریافت های خودش را عرضه و بیان کند، باید از تکنیک های مختلفی استفاده کند.

از نظر سید مرتضی آوینی، هنر حقیقی، حدیثِ شیداییِ حقیقت است و همراه با قدرت بیانِ آن شیدایی، چه آن که او معتقد است.

هنر به معنای حقیقی، کمال و فضیلت است و این البته با تفنن برای مخاطبان سطحی و احساساتی به دست نمی آید، به همین خاطر شهید آوینی از جمله نقدهایی که به هنر مدرن دارد این است که هنر مدرن به تفنن فکر می کند و هدف او بیشتر تفریح و سرگرمی و مشغول کردن آدمیان و دوری از گرفتاریهای زمانی و... است و کار چنین هنری، غافل کردن انسان هاست. 

شهید آوینی از جمله فیلسوفانی است که معتقد است میان حسن و قبح اخلاقی و زیباشناختی، دوگانگی نیست و هنر باید اخلاقی باشد و رسالت اخلاقی دارد. بر این اساس او معتقد است، هنری که شهوت را در آدمیان تحریک کند، هنر نیست. هنر باید انسانها را به کمال و فضیلت دعوت کند. 

البته این شهید والامقام بر نکاتی تأکید می کند از جمله این که هنرمند هم باید دانش و آگاهی داشته باشد و هم تربیت و هم اهل رشد و تعالی باشد، چرا که هنرمند، کاری شبه خدایی و پیامبرگونه دارد.

از نگاه ایشان، هنر می تواند در خدمت تذکر، تفکر و رهایی از غفلت باشد و اساساً چنین هنر منادی حقایق و معانی عمیق است.

 هنر می تواند قلوب مردم را به خود جلب کرده و متأثر سازد. هنر می تواند انسان را به کمال و فضیلت برساند. هنر می تواند به فطریات عمیق انسانی توجه داده و منشأ تحول اخلاقی در انسان‌ها شود. 

از نگاه ایشان،هنر می تواند معنا و اندیشه تولید و خلق کند و به ارتقای معرفت و بینش انسان ها کمک نماید.

در مقابل از نگاه شهید آوینی، هنر مدرن، هنری است که در آن حضورِ آگاهانه‌ی هنرمند به نوعی انکار می شود. گویا آنچه تولید شده، امری تصادفی و ارتجالی بوده و اختیار و اراده و ضمیر خودآگاه هنرمند به آن اختیاری ندارد. 

گویی هنرمند در زمان خلق هنر، در یک حال سُکر و مستی به سر می برد و دقیقاً نمی داند که مشغول چه کاری است و لذا بر این اساس هنرمند در قبال آنچه که در چنین حالی خلق کرده، مسئول و متعهد نیست.

در باب اهمیت جذابیت در نگاه شهید آوینی نیز باید گفت که به نظر ایشان، جذابیت اولین شرط تحقق مفهوم فیلم و سینما است. اساساً اگر فیلم و سینما جذاب نباشد، فیلم نیست یا فیلم خوب نیست. فیلم فاقد جذابیت، فیلم نیست؛ یا فیلم هست، اما فیلمِ خوب نیست. آوینی می گوید در این که سینمای دینی و متعهد باید در کارش جذابیت داشته باشد؛ هیچ مناقشه ای نیست، منتهای مراتب جذابیتی که در سینمای دینی وجود دارد از جنس جذابیت های متعالی و فطری است و در زمره جذابیت هایی است که انسان ها را از ویژگیهای ضعیف و نازل خود دور می کند. این جذابیت، آدمیان را متوجه حقایقی می کند که در شرایط عادی زندگی ممکن است از آن غافل باشند. 

شهید آوینی چنین تعبیر میکند که هنر دینی و سینمای متعهد حتماً و حتماً باید روی جاذبه های فطری و سرشتی تأکید کند و بدون این ها قاعدتاً هنر متعهد نخواهد بود.

با این حال، واپسین توصیه ای که شهید آوینی دارد این است که می گوید برای اصلاح رسانه ها یکی از مهمترین حجاب‎هایی که باید حذف شود، همین بحث جذابیت است. سینما بدون جذابیت، سینما نیست. از جذابیت های معمول و متعارفی که سینماهای جاری استفاده می کنند ما در سینماهای دینی نمی توانیم استفاده کنیم. در همین حین باید آن جذابیت خاص را کشف و تبدیل به محصول کرد. 

تاریخ انتشار: ١٤٠٣/٠١/١٩