ویژههای فکرت
مجموعه فکرت درصدد است، مسائل روزِ حوزه اندیشه را با نگاهی جدید و در قالبهای متنوع رسانهای به تصویر بکشد.
اشاره: اشتباه این است که فکر می‌کنیم مثلاً اگر کسی تعداد کتاب یا مقاله زیادی در یک زمینه خاص دارد به این معنی است که در همه مسائل (سیاسی، اجتماعی و...) نخبه است؛ در حالی که چنین نیست.
حجت‌الاسلام و المسلمین رضا برنجکار، استاد حوزه و دانشگاه، مفهوم «نخبه» را یک مفهوم تشکیکی می‌داند از این رو معتقد است ورود به مباحث نخبه و نخبگان به اشراف به ابعاد علمی و اجتماعی این عرصه و مطالعات پژوهش‌محور نیاز دارد.
آنچه در ذیل می‌آید گفت‌وگوی پایگاه تحلیلی فکرت با این استاد حوزه است که تقدیم مخاطبان محترم می‌شود.
* از نگاه شما نخبه چه تعریف و مختصات دارد؟ آیا به صرف علم آموزی و مثلاً حضور در مقاطع بالای دانشگاهی یک نفر نخبه می‌شود؟
نخبه همانند بسیاری از مفاهیم می‌تواند نسبت به اُمور مختلف، دارای معانی مختلفی باشد. مثلاً گاهی کسی می‌گوید فلانی در ریاضیات نخبه است، یا به‌طور کلی‌تر نخبه است در درک مطلب، گاهی می‌گویند فلانی در طراحی و ایده‌پردازی نخبه است، گاهی می‌گویند فلانی در خوش‌فکر بودن و تولید افکار نخبه است.
بنابراین تعاریف نخبگی متفاوت است و امروزه صحبت از انواع مختلفی از هوش مطرح است که عبارت است از هوش عاطفی، هوش إدراکی و...؛ مثلاً کسانی را می‌بینیم که دارای هوش إدراکی بالایی‌اند؛ اما از هوش عاطفی پایینی برخوردارند، یا اینکه هر دو هوش آن‌ها بالا است؛ ولی هوش ارتباطی و اجتماعی آن‌ها پایین است.
حال حرف بنده این است که نخبه را نیز می‌توانیم نسبت به ابعاد مختلف تعریف کنیم. البته ممکن است که نخبه را به‌صورت جامع (من حیث الجمیع) تعریف کنیم که معنای هر کدام مختلف خواهد بود. مثلاً گاهی می‌گویند فلانی در فیزیک نخبه است، یعنی درست است که در فیزیک نخبه است؛ اما در درک شرایطِ روز یا اینکه باید چه‌کاری انجام دهد نخبه نیست.
از این رو واژه و مفهوم «نخبه» یک مفهوم تشکیکی است که از حیثیت‌های مختلف قابل بررسی است. اشتباهی که ما می‌کنیم این است که فکر می‌کنیم مثلاً اگر کسی تعداد کتاب یا مقاله زیادی در یک زمینه خاص دارد به این معنی است که در همه مسائل سیاسی، اجتماعی و... نخبه است؛ که باید بگوییم چنین نیست.
* پس نخبگی را باید بر اساس مراتب و مراحل‌اش بررسی کرد؟
بله. مراحل اصلی و مهم نخبگی این موارد است: تخصص فرد در یک رشته‌ی خاص؛ تولید فکر و نظریه؛ داشتن بصیرت و آگاهی و استفاده درست از نخبگی در راستای انسانیت، کشور و ملت خویش.
این‌ها مراتبی از نخبگی است و هرچه چنین جنبه‌هایی در یک نخبه بیشتر شود، نخبه قوی‌تر می‌شود؛ بنابراین بنده فکر می‌کنم که نقطه ایده‌آل و شاخصه‌های اصلی نخبگی، موارد فوق‌الذکر است.
* مواجهه نخبگان دانشگاهی در مسأله اعتراضات باید چگونه باشد تا منفعت عمومی آن به جامعه برسد؟
ما باید یک سازوکاری را برای نخبگان تعریف کنیم. نخبگان باید بتوانند پیشنهادها، راهکارها، اعتراضات و... را به‌گونه‌ای سازمان‌یافته به حاکمیت برسانند. در کنار این کار باید یک فرهنگ‌سازی شود و به نخبگان گفته شود که شماها به هر حال خودتان دارای حیطه‌های متفاوتی هستید و نباید انتظار داشته‌باشید که هر طرح و پیشنهادی را که ارائه می‌دهید، حتماً قبول شود؛ چرا که دیدگاه‌ها مختلف است و گاهی پیشنهادات متعارف است و نمی‌توان به هر دو عمل کرد؛ منتهی مهم این است که چنین نظریه‌هایی با یک سازوکاری به‌دست حاکمیت و حکمرانی برسد و مورد بررسی قرار گیرد.
بنده فکر می‌کنیم که این کار در در ذیل این مبحث قرار می‌گیرد که باید میان حاکمیت و نهاد علم (دانشگاه و حوزه) یک ارتباط قوی‌تری باشد. یک واقعیتی که مسئولان ما برای تصمیم‌گیری، شورا تشکیل می‌دهند. البته در آن شوراها، متخصصان و نخبگانی وجود دارد. در آن شوراها مسائل را حل و فصل می‌کنند در حالی که بسیاری از آن مباحث، نیازمند کار پژوهشی است.
در فضای نقش نخبگان نیز باید کار مطالعاتی شروع شود؛ ما اخیراً در پژوهشگاه قرآن و حدیث، وابسته به دارالحدیث؛ کتابی با عنوان گشت ارشاد رونمایی کردیم. محقق در این کتاب چندین سال کار کرده است که اگر بخواهیم امر به معروف و نهی از منکر را پیاده کنیم، نیازمند چه مبانی، اصول و شرایطی هستیم؟ همان مباحثی که در فقه وجود دارد، استخراج شده و پس از تحلیل و جنبه‌های روان‌شناختی، تربیتی، جامعه‌شناختی و... تبدیل به پانصد صفحه کتاب شده‌است؛ بنابر این باید در هر مسأله ای به ابعاد آن اشراف پیدا کرد.
بنابر این نباید مباحث مهم تصمیم‌گیری‌های توسط یک فرد یا شورا پیگیری شود؛ بلکه باید قبل از آن، مبحث را به‌عنوان یک پروژه تصویب کنیم و مدتی متخصصان روی آن کار کنند و سپس آن کار عمیق و پخته را به شورا یا آن فرد ارائه دهیم تا با نگاه به آن تصمیم‌هایی گرفته شود اقدامات دیگر صورت گیرد.
* با سپاس از اینکه وقت ارزشمندتان را به تحریریه فکرت اختصاص دادید.
تاریخ انتشار: 1402/09/16