ویژههای فکرت
مجموعه فکرت درصدد است، مسائل روزِ حوزه اندیشه را با نگاهی جدید و در قالبهای متنوع رسانهای به تصویر بکشد.
نبرد هویتی در سرزمین بی‌مرز بیت‌ها
در یکی از کوچه‌های قدیمی قم، حجره کوچکی را تصور کنید که دیوارهایش از کتاب‌های فقه و اصول انباشته شده است. در کنار پنجره، طلبه‌ای جوان نشسته، نه بر سجاده که بر لپتاپش خم شده است. انگشتانش همزمان روی کلیدهای کیبورد و مهر تسبیح می‌رقصد. او نه‌تنها مشغول نوشتن رساله است، بلکه در حال تدوین کلیپی است درباره «فلسفه شهادت در عصر جدید» برای مخاطبان اینستاگرامی‌اش در برلین و جاکارتا. این تصویر، نماد تنشی است که حوزه‌های علمیه امروز در آن گرفتارند: نبرد بر سر بازتعریف «انقلابی بودن» در جهانی که مرزهای واقعیت و مجاز، ایمان و سرگرمی، سنت و نوآوری در هم می‌ریزد. شاید بهترین هشتک‌ها برای این بخش این باشد: طلبه، اینفلوئنسر، سرباز
بخش اول: مرگ جغرافیا، تولد امپراتوری‌های مجازی
«حوزه علمیه دیگر یک مکان نیست؛ یک شبکه است.»
حوزه‌های سنتی، قرن‌ها در حصار جغرافیا و زبان محدود بودند. اما امروز، یک طلبه اهل زنگبار می‌تواند در کلاس درس مجازی آیت‌الله سیستانی در نجف حاضر شود، یا نوجوانی در استکهلم با کلیپ‌های یک روحانی جوان در تهران، شهادتین می‌گوید. این نشان می‌دهد که عصر ما، عصر دگردیسی مفهوم مکان است.
حال و دراین عصر که فضای مجازی، میدان نبرد نامرئی الگوریتم‌ها شده است، حوزه چگونه می‌تواند در این میدان، گفتمان امام زمان (عج) را در برابر الگوریتم‌های تیکتاک که هر ثانیه میلیون‌ها ذهن را اسیر خود می‌کنند، زنده نگه دارد؟ آیا حوزه می‌تواند از حکومت دل‌های مجازی به‌عنوان سلاح نرم انقلاب استفاده کند؟
بخش دوم: از مینیمال‌های دینی تا فلسفه‌های ۲۸۰ کاراکتری
«در دنیایی که حافظه انسان‌ها از ماهی قرمز هم کوتاه‌تر شده، چگونه می‌شود عمق هزارساله فقه را در استوری‌های ۱۵ ثانیهای جا داد؟»
نقاشی با پالت دیجیتال: تجربه موفق کانال فقه پاستوریزه (با ۵۰۰ کا فالوور) نشان می‌دهد مفاهیم پیچیده فقهی را می‌توان با موشنگرافی‌های طنزآمیز به نسل زد آموزش داد. اما آیا این ساده‌سازی، به تحریف منجر نمی‌شود؟ پروژه «مکاشفات دیجیتال» که درس‌های اخلاق آیت‌الله بهجت را با صدای راویِ ASMR بازخوانی می‌کند و نمونه خلاقانه‌ای از تلفیق سنت و تکنولوژی است چطور؟ یا استارت‌آپ حوزویان جوانی که بازی‌های رایانه‌ای را طراحی کرده‌اند؛ جایی که بازیکن با حل مسائل فقهی، قهرمان داستان می‌شود.
بخش سوم: روحانیون دیجیتال؛ پیام‌بران عصر جدید؟
«اینفلوئنسرهای دینی، در حال بازتعریف مرجعیت هستند؛ دیگر عمامه نشانه اقتدار نیست، تعداد لایک‌هاست!»
آیا پدیدهای چهره‌ای مانند سید کام روح‌بخش (طلبه-سلبریتی) که با ویدیوهای آکادمی روح بخش در فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی، نسل جوان را مجذوب می‌کند، «سربازان گفتمانی انقلاب» اند یا «بازاریان دین»؟ یا کمپین #شهید_دیجیتال که در آن کاربران، پروفایل خود را به عکس شهدا اختصاص می‌دهند، آیا تبدیل ارزش شهادت به یک ترند گذراست؟ در حقیقت تحلیل این مسئله بسیار مهم است که چگونه می‌توان در فضای مجازی که بر پایه سطحی‌گرایی بنا شده، عمق را حفظ کرد؟ پاسخ برخی طلاب به این پارادوکس اصالت این است: «ما باید اینستاگرام را به حوزه بیاوریم، نه حوزه را به اینستاگرام!».
بخش چهارم: آینده در قاب هولوگرام
«هوش مصنوعی قرار نیست جای علما را بگیرد، اما اگر حوزه از آن عقب بماند، علما جای خود را به هوش مصنوعی خواهند داد!»
تصور کنید درس خارج آیت‌الله وحید خراسانی در متاورس برگزار شود؛ طلاب از سراسر جهان با آواتارهای خود حاضر می‌شوند و صحبت‌های حضرت استاد به زبان‌های مختلف ترجمه همزمان می‌شود. یا پروژه جنجالی «ربات مُجتهد» که با اسکن هزاران صفحه از رساله‌های مراجع، به سوالات شرعی پاسخ می‌دهد و فتاوای الگوریتمی صادر می‌کند.
آیا این پایان کار مجتهد انسانی است؟ آیا استفاده از فناوری بلاکچین برای ایجاد موسسات وقفی غیرمتمرکز که بودجه اوقاف را از سلطه دولت‌ها خارج می‌کند در آینده حکمرانی مجازی تعریف شده است؟
حوزه، استارت‌آپ انقلابی
حوزه‌های علمیه امروز در تقاطعی تاریخی قرار دارند. یا باید مانند یک استارت‌آپ چابک، تکنولوژی را در خدمت آرمان‌های انقلاب قرار دهند، یا مانند برخی نهادهای سنتی، به موزه‌های زنده‌ای تبدیل شوند که نسل دیجیتال از کنارشان می‌گذرد. راه نجات، انقلاب دیجیتالی درون گفتمانی است، یعنی بررسی چیستی، چگونگی و ضرورت تربیت «طلبه‌های فول‌استک» (مسلط به فقه، فلسفه، و کدنویسی)، یا تبدیل فضای مجازی به حسینیه جهانی که در آن هر کلیک، یک پرچم گفتمانی برافراشته است، و همچنین بازتعریف «شهادت‌طلبی» نه به‌عنوان یک پایان، بلکه به‌مثابه یک الگوریتم اخلاقی که در DNA نسل جدید نهادینه می‌شود.
یک پرسش شاعرانه:
«آیا فردا، مجاهدِ کلاه بِره پوشی که با لپتاپش در متروِ لندن، درس نهج‌البلاغه می‌دهد، ادامه منطقی همان روحانی انقلابی است که با نوارهای سخنرانی‌اش، انقلاب را صادر کرد؟»
پاسخ را باید در نسل دیجیتالی جست که هم مهر و جانمازش را دارد، هم رمزارزش را!
تاریخ انتشار: 1403/12/10
- برچسب ها:
- رسانه فکرت
- موسسه فکرت
- متاورس