رسانه فکرت | سیده فرناز اتحاد، دانشجوی دکتری علوم قرآن و حدیث

قرآن کریم که کتاب زندگی و اصول اساسی برای هدایت بشریت است برای تمامی جزئیات و برنامه‌های زندگی بشری خط مشی و توصیه‌هایی دارد. مسأله پوشش و حجاب نیز زمانی که پیامبر (ص) در مدینه بودند و حکومت اسلامی تشکیل شده بود در قالب آیاتی راجع به پوشش زنان پیامبر (ص) و سپس به صورت عام برای تمام زنان بر ایشان نازل شد تا برای مردم تبلیغ و تبیین گردد.

الف) آیات ۳۲ و ۳۳ سوره مبارکه احزاب: «یَنِسَاءَ النَّبیِ لَسْتنَّ کَأَحَدٍ مِّنَ النِّسَاءِ إِنِ اتَّقَیْتن فَلَا تخْضَعْنَ بِالْقَوْلِ فَیَطْمَعَ الَّذِی فیِ قَلْبِهِ مَرَضٌ وَ قُلْنَ قَوْلًا مَّعْرُوفًا(32)وَ قَرْنَ فیِ بُیُوتِکُنَّ وَ لَا تَبرّجْنَ تَبرُجَ الْجَهِلِیَّةِ الْأُولیَ وَ أَقِمْنَ الصَّلَوةَ وَ ءَاتِینَ الزَّکَوةَ وَ أَطِعْنَ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ  إِنَّمَا یُرِیدُ اللَّهُ لِیُذْهِبَ عَنکُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیْتِ وَ یُطَهِّرَکمْ تَطْهِیرًا».

می‌بینیم در این آیه عفت در کنار عدم ظاهر ساختن زینت و آرایش مطرح شده است و زن را از اینکه خود را با لباس‌ها یا آرایش‌های آن‌چنانی در چشم دیگران به خصوص نگاه‌ها و دل‌های بیمار به نمایش درآورد بسیار نهی کرده است.

ب) آیه ۵۹ سوره مبارکه احزاب: «یَأَیّها النَّبیُ قُل لّأَزْوَاجِکَ وَ بَنَاتِکَ وَ نِسَاءِ الْمُؤْمِنِینَ یُدْنِینَ عَلَیهِنَّ مِن جَلَبِیبِهِنَّ ذَلِکَ أَدْنیَ أَن یُعْرَفْنَ فَلَا یُؤْذَیْنَ وَ کاَنَ اللَّهُ غَفُورًا رَّحِیمًا».

در این آیه از قرآن کریم صراحتا استفاده از پوشش و حجاب تببین شده است و این قانون را ابتدا با مورد خطاب قرار دادن زنان و دختران پیامبر ابلاغ می‌نماید و سپس تمام زنان مسلمان را به استفاده از پوشش و حجاب توصیه و تاکید می‌کند.

ج) آیات ۳۰ و ۳۱ سوره مبارکه نور: «قُل لِّلْمُؤْمِنِینَ یَغُضُّواْ مِنْ أَبْصَارِهِمْ وَ یحْفَظُواْ فُرُوجَهُمْ ذَالِکَ أَزْکیَ لهُمْ إِنَّ اللَّهَ خَبِیرُ بِمَا یَصْنَعُون(30)وَ قُل لِّلْمُؤْمِنَاتِ یَغْضُضْنَ مِنْ أَبْصَرِهِنَّ وَ یحْفَظْنَ فُرُوجَهُنَّ وَ لَا یُبْدِینَ زِینَتَهُنَّ إِلَّا مَا ظَهَرَ مِنْهَا وَ لْیَضْرِبْنَ بخُمُرِهِنَّ عَلیَ جُیُوبهِنَّ وَ لَا یُبْدِینَ زِینَتَهُنَّ إِلَّا لِبُعُولَتِهِنَّ أَوْ ءَابَائهِنَّ أَوْ ءَابَاءِ بُعُولَتِهِنَّ أَوْ أَبْنَائهِنَّ أَوْ أَبْنَاءِ بُعُولَتِهِنَّ أَوْ إِخْوَانِهِنَّ أَوْ بَنیِ إِخْوَانِهِنَّ أَوْ بَنیِ أَخَوَاتِهِنَّ أَوْ نِسَائهِنَّ أَوْ مَا مَلَکَتْ أَیْمَانُهُنَّ أَوِ التَّابِعِینَ غَیرِ أُوْلیِ الْارْبَةِ مِنَ الرِّجَالِ أَوِ الطِّفْلِ الَّذِینَ لَمْ یَظْهَرُواْ عَلیَ عَوْرَاتِ النِّسَاءِ وَ لَا یَضْرِبْنَ بِأَرْجُلِهِنَّ لِیُعْلَمَ مَا یخْفِینَ مِن زِینَتِهِنَّ وَ تُوبُواْ إِلیَ اللَّهِ جَمِیعًا أَیُّهَ الْمُؤْمِنُونَ لَعَلَّکمْ تُفْلِحُون(31)»

 در این آیات به‌ویژه آیه ۳۱ به ضرورت حفظ حجاب پرداخته شده است و ضرورت عفاف و پوشش را هر دو با هم ذکر می‌کند و راجع به کنترل نگاه و حفظ چشم نه تنها به مردان که به زنان نیز توصیه می‌کند. می‌بینیم در قرآن کریم پوشش و حفظ نگاه و آشکار ساختن زینت‌ها و شیوه‌ی برخوردها در برابر نامحرمان تنها اختصاص به زن ندارد و هر دو جنس بشریت یعنی هم مرد و هم زن را مخاطب قرار داده و از ایشان خواسته تا عفت پیشه کنند. از همین آیات است که مشخص می‌شود حدود حجاب و شکل ظاهری حجاب به چه صورت باید باشد و از طرفی حفظ زینت‌ها و نداشتن آرایش نیز مورد تاکید است مگر برای محارم که به تفصیل در آیه ۳۱ نور بیان شده است.

آنچه که درباره زینت‌ها مهم است شناخت این زینت‌ها درباره زن است. در اینجا دو نوع زینت یعنی زینت آشکار و مخفی مد نظر است. در تفسیر مجمع البیان به نقل از شهید مطهری چنین آمده است که: «درباره این استثنا سه قول است: اول اینکه مراد از زینت آشکار جامه‌هاست و مراد از زینت نهان خلخال و گوشواره و دستبند است. این قول از ابن‌مسعود صحابی معروف است. قول دوم اینکه مراد از زینت ظاهره سرمه و انگشتر و خضاب دست است، یعنی زینت‌هایی که در چهره و دو دست تا مچ واقعی می‌شود. این قول ابن عباس است. قول سوم این است که مراد از زینت آشکار است، خود چهره و دو دست تا مچ است. این قول ضحاک و عطاست.» همچنین در تفسیر کشاف چنین نقل شده است که: «زینت عبارت است از چیزهایی که زن خود را به آنها می‌آراید از قبیل طلاآلات، سرمه، خضاب. زینت‌های آشکار از قبیل انگشتر، حلقه، سرمه و خضاب مانعی نیست که آشکار بشود و اما زینت‌های پنهان از قبیل دست برنجن (النگو)، پای برنجن(خلخال)، بازوبند، گردنبند، تاج، کمربند، گوشواره باید پوشانیده شود مگر از عده‌ای که در خود آیه استثنا شده‌اند.»

موضوع مهم دیگری که در این آیات نقل شده است شکل پوشش و کیفیت آن است. آیه می‌فرماید: «وَلیَضرِبنَ بِخُمُرِهِنَّ عَلی جُیوبِهِنَّ» یعنی می‌باید روسری خود را بر روی سینه و گریبان خویش قرار دهند. مقصود در اینجا پوشاندن سر و گردن و گریبان است. و این به دلیل آن است که در جامعه عربستان زنان عرب معمولا پیراهن‌هایی می‌پوشیدند که گریبان‌ها باز بود و دور گردن و سینه را نمی‌پوشاند و در نتیجه آیه نازل شده است تا زنان کامل سر و گردن را بپوشانند.

علاوه بر آیات مطرح شده در خصوص شکل ظاهری و حدود حجاب آیاتی نظیر آیه ۲۷ سوره مبارکه اعراف وجود دارد که می‌فرماید: «یَابَنیِ ءَادَمَ لَا یَفْتِنَنَّکُمُ الشَّیْطَانُ کَمَا أَخْرَجَ أَبَوَیْکُم مِّنَ الْجَنَّةِ یَنزِعُ عَنهُمَا لِبَاسَهُمَا لِیرِیَهُمَا سَوْءَاتهِمَا إِنَّهُ یَرَئکُمْ هُوَ وَ قَبِیلُهُ مِنْ حَیْثُ لَا تَرَوْنهُمْ إِنَّا جَعَلْنَا الشَّیَاطِینَ أَوْلِیَاءَ لِلَّذِینَ لَا یُؤْمِنُون». می‌بینیم در این آیه گرفتن پوشش از آدم و همسرش به عنوان دریغ داشتن نعمت خداوند از بندگانش است پس خداوند نعمت پوشش را برای بندگان قرار داده است تا با عقل و انتخاب آن را داشته باشند و از خجالت و شرمگینی آنان جلوگیری کند.

در نتیجه قرآن کریم به عنوان کتاب هدایت بشری، مبحث حجاب و عفاف و رعایت مسائل مربوط به ارتباط‌های اجتماعی که در آن تعامل زن و مرد اجتناب ناپذیر است مورد توجه قرار گرفته است. این اهمیت باعث می‌شود علاوه بر اینکه حضور بانوان در جامعه با محدودیت روبرو نشود بلکه با رعایت صحیح این موارد که بدون شک براساس موقعیت و خصوصیات جنس زن و جنس مرد است جامعه به سمت پویایی و تحقق اهداف پیش خواهد رفت. هم‌چنین توجه به این آیات می‌تواند پاسخی باشد برای افرادی که معتقدند در قرآن کریم به این مبحث اشاره نشده است و این امر را تنها موضوعی فرهنگی اجتماعی تلقی می‌کنند.

تاریخ انتشار: 1402/07/25