به گزارش فکرت، دکتر حامد نیکونهاد، استاد رشته حقوق عمومی و عضو هیئت علمی دانشگاه شهید بهشتی(ره) ضمن نگارش یادداشتی در خصوص سهم شورای نگهبان در تحقق انتخابات حداکثری بر لزوم توجه به بحث اقناع پذیری و اقناع سازی مردم تأکید کرد. به گزارش فکرت، آن چه در ادامه می آید، مشروح همین یادداشت است.

۱. شورای نگهبان مرجعی قانونی برای تضمین صحت و سلامت مراحل‌ گوناگون‌ انتخابات‌ از جمله رسیدگی به صلاحیت داوطلبان انتخابات است. شورا به عنوان مرجع نهایی، وظیفه دارد با ابزارهای موجود قانونی و به طرق معقول و متعارف به این تشخیص برسد که داوطلب تصدی امانت نمایندگی مردم در مجلس شورای اسلامی، از شرايط قانونی برخوردار است و موانع قانونی را ندارد‌.

پس در یک نظام قانون‌محور، احراز صلاحیت، يعنی تشخیص انطباق مصداق (داوطلب) با حکم(قانون انتخابات)،  مقوله‌ای کاملا موجه و پذیرفتنی است.

۲. نکته مهم دیگر، اقناع‌پذیری مخاطبان شورا از این احراز است. بايد محرز باشد که این رسالت به درستی ایفا شده است. از آنجا که نهاد بالادستی ناظری برای‌ صحت سنجی اقدامات شورا وجود ندارد، متأثران نهایی تصميمات و اقدامات شورا محک ارزیابی عملکرد شورا خواهند بود.

مخاطبان شورای نگهبان، يعنی داوطلبان و توده مردم و سایر دست اندرکاران امر انتخابات‌، باید نسبت‌ به طی شدن صحیح این فرایند قانع شوند. مخاطبان عملکرد شورای نگهبان باید در فضایی قرار گيرند که‌ ثمره این فعاليت پرمناقشه و حساس را مفهوم و قابل قبول بیابند.

۳. اینکه شورا دارای ترکیبی متخصص و برخوردار از تعهد دینی و اخلاقی بالاست قابل انکار نیست. محکم‌کاری‌های قانونی و پیش‌بینی ساختارهای بی‌طرفانه، اعتمادزا و لازم‌ هستند ولی کافی نه. اینکه شورا و بدنه نظارتی زیرمجموعه به ظرافت و دقت، وظیفه ایفا می‌کنند بايد به‌چشم بیاید و قابل احراز باشد.

مخاطب تصميمات و اقدامات شورا بايد منطق رفتاری و رفتار منطقی شورای نگهبان و بدنه‌ زیرمجموعه را به‌ویژه در رسيدگی به صلاحیت‌ها ببیند و دریابد. ساده اینکه برای عموم، قابل درک باشد که چرا فلان داوطلب تائید شد یا نشد.

۴. بديهی است که نه می‌شود و نه لازم است که همه مخاطبان، اقناع وجدانی نسبت به رفتار و عملکرد انتخاباتی شورا پیدا کنند و یا جزئیات یک‌یک پرونده‌های داوطلبان انتخابات مجلس در معرض دید و دسترسی عموم قرار گیرد اما اگر بناست یک انتخابات اقتدارآفرین، ثبات‌ساز و پرشور برگزار شود لازم است تصویری که از عملکرد داور انتخابات در اذهان شکل می‌گیرد، نمایی قانع‌کننده و اطمينان بخش باشد. سهم شورای نگهبان در تحقق مشارکت گسترده انتخاباتی نیز با صحت عمل شورا و احراز این صحت از سوی مخاطبان تأمین می‌شود و نه با تسامح در انجام وظیفه قانونی.

وقتی‌ پرسش‌های جدی از سوی طیف گسترده‌ای از جامعه‌ نسبت به نتیجه رسيدگی های شورای نگهبان (چه تأیید و چه عدم تائید صلاحیت) مطرح می‌شود، این شورا وظیفه اطلاع‌رسانی روشن، به‌موقع و موثر دارد. در این صورت، تکرار عبارات قانونی یا بیان آمارهای کلی، مخاطب را آرام نمی‌کند.

۵. همانطور که شورا بايد صلاحیت‌ها را احراز کند و تخطی از این وظیفه هیچ توجیهی ندارد، مخاطبان شورای نگهبان هم بايد صحت عمل‌کرد این شورا را احراز کنند. راه معقول این احراز، شفاف و مفهوم بودن عمل‌کرد شورا برای مخاطب است‌ که با پاسخگویی روشن و دقیق، و نه کلی‌گویی‌های کلیشه‌ای، تأمین می شود. دقیق و قانونی عمل کردن شورا لازم است ولی اصلا کافی نیست. شفافیت رفتار شورا و اقناع مخاطب نسبت به کیفیت رفتار مرجع قانونی هم لازم است.

۶. اگر مشارکت آگاهانه پلی برای‌ رشد اجتماعی است، نقش آفرینی مؤثر آحاد جامعه، در گرو هرچه شفافتر بودن صحنه رقابت انتخاباتی است. تردید، سکون می آورد و فراگیری ترديد، بی اعتمادی را نتیجه می‌دهد. ذهن مغشوش و متلاطم، نمی‌تواند کنش‌گری آگاهانه و مؤثر داشته‌ باشد.

در فرازی از نامه ۵۳ نهج البلاغه، همان سند اصیل حکمرانی علوی، امیرالمؤمنین علی علیه السلام خطاب به مالک اشتر چنین مقرر فرمودند:

وَ إِنْ ظَنَّتِ اَلرَّعِيَّةُ بِكَ حَيْفاً فَأَصْحِرْ لَهُمْ بِعُذْرِكَ وَ اِعْدِلْ عَنْكَ ظُنُونَهُمْ بِإِصْحَارِكَ فَإِنَّ فِي ذَلِكَ رِيَاضَةً مِنْكَ لِنَفْسِكَ وَ رِفْقاً بِرَعِيَّتِكَ وَ إِعْذَاراً تَبْلُغُ بِهِ حَاجَتَكَ مِنْ تَقْوِيمِهِمْ عَلَى اَلْحَقِّ
و هر گاه رعيّت بر تو بدگمان گردد، عذر خويش را آشكارا با آنان در ميان بگذار، و با اين كار از بدگمانى نجاتشان ده، كه اين كار رياضتى براى خودسازى تو، و مهربانى كردن نسبت به رعيّت است، و اين پوزش خواهى تو آنان را به حق وامى‌دارد.

تاریخ انتشار: 1402/10/30