به گزارش فکرت، حجت الاسلام دکتر محمدصدرا مازنی، دبیر جشنواره علامه حلی به مناسبت هفته پژوهش گفت‌وگوی اختصاصی با مدرسه فکرت به تبیین جایگاه پژوهش و پژوهشگری پرداخت که عناوین مهم این سخنان در ذیل می‌آید.

حجت الاسلام مازنی ضمن مهم دانستن ضرورت اولویت برخی موضوعات پژوهشی در عرصه‌های سیاسی و اجتماعی گفت: باید موضوع پژوهش را در سطحی کلان‌تر ببینیم و افق دید ما باید یک جریانِ دوران‌ساز باشد و برای این مقصود از دو زاویه می‌توان طرح موضوع کرد. از زاویه تعریف اولویت‌یابی و از زاویه تعریف تمدن؛ در این خصوص ابتدا چند مقدمه را تقدیم می‌کنم؛ مقدمه نخست: قبل از هرچیز لازم است به این نکته اشاره کنم که اساساً اولویت‌یابی یک مقوله‌ای است که ذیل نیازسنجی پژوهشی تعریف می‌شود. نیازسنجی پژوهشی فرایند شناسایی نیازهای پژوهشی بالقوه و اولویت یابی است تا از رهگذر آن بتوانیم منشأ قابل دفاعی برای تخصیص بهینه اعتبار، جهت انجام پروژه‌های تحقیقاتی بیابیم.

وی  گفت: یکی از پیشروترین دستگاه‌هایی که به امر نیازسنجی پژوهشی مبادرت ورزید، معاونت پژوهش حوزه‌های علمیه است، از جمله پروژه‌های تحقیقاتی این معاونت (از سال 88)، کلان طرح نیازسنجی دانش‌های حوزوی است. نیازسنجی پژوهشی فقه، تفسیر، اقتصاد، علوم‌سیاسی، روانشناسی، کلام، حدیث، اصول فقه، ادبیات داستانی، تعلیم و تربیت از جمله این پروژه‌ها است. این عناوین تماماً در زمانی که بنده در مدیریت مطالعات پژوهشی بودم و مسئولیت نیازسنجی پژوهشی بر عهده بنده بود، تصویب و طرح‌هایش اجرا شد (یعنی حدود 7 سال قبل) بیش از 12 هزار و 500 عنوانی که از اولویت الف تا ج برخوردار بودند.

وی ادامه‌داد: برای شناسایی نیاز در فرایند نیازسنجی پژوهشی از رویکردها و منابع جهت یابی مختلفی استفاده می‌شود؛ رویکرد به این معنی است که مثلاً من برای شناسایی عناوین به سراغ ساختار دانش بروم و از طریق مصاحبه با متخصصین دانش نیازها را با رویکرد موضوعی و دانشی، شناسایی کنیم؟ یا اینکه ببینم تقاضای بیرون اعم از دستگاه‌های نظام و عموم مردم در این موضوع چیست؟ یعنی رویکرد تقاضا محور و منابع جهت بخش هم به این معنی است که قبل از اینکه من سراغ خرده منابع مثلاً فلان کتاب و نشریه و فلان صاحب‌نظر بروم، از آن شخصیت از چه دریچه و منظری می‌خواهم مصاحبه کنم؟ فلان کتاب از چه دریچه‌ای انتخاب شده‌است؟

دکتر مازنی در ادامه در خصوص منابع پژوهشی گفت: یکی از آن منابع جهت بخش یا محور مطالعاتی، منابع آینده‌پژوهانه است. لذا کسی که کار اولویت‌یابی را انجام می‌دهد، نمی‌تواند نسبت به‌روش‌ها، فنون و تکنیک‌ها و ابزار آینده پژوهی بیگانه باشد. مثلاً: وضعیت حکمرانی در 20 تا 50 سال آینده چگونه خواهد بود؟ یا سناریوی بدبینانه و خوش بینانه و واقع بینانه درباره وضعیت پوشش جامعه چگونه است؟ و چه عناوینی برای پژوهش ناظر به هر یک از سناریوها پیشنهاد می‌شود؟ همچنین منبع جهت بخش دیگری تحت عنوان چالش‌های مطرح وجود دارد. یعنی به چالش‌هایی که در جامعه دیده‌می‌شود و علوم حوزوی متکفل توجه و بررسی آنها هستند. همچنین آسیب‌های عمده فرهنگی اجتماعی نیز از دیگر منابع جهت بخش است که در نیازسنجی پژوهشی استفاده می‌شود. مثلاً پدیده طلاق، خودکشی، مهاجرت، حاشیه‌نشینی، اعتیاد، بیکاری، مسائل زنان، مسائل جوانان. پژوهشگری که مجری اجرای طرح نیازسنجی پژوهشی است حدود 10 منبع جهت بخش را باید ببیند، که دو سه موردش همین موارد است.

دبیر جشنواره علامه حلی گفت: پژوهش در طراز تمدنی باید دو ویژگی مهم داشته‌باشد. این دو ویژگی برگرفته از فرمایش مقام معظم رهبری است. پژوهش برای دو هدف است. رسیدن به مرجعیت علمی و پاسخ به نیازهای کنونی و آینده. اگر این دو ملاک را مبنا قرار دهیم. دو سؤال پیش می‌آید؛ آیا پژوهش‌های انجام‌شده، در راستای مرجعیت علمی آینده کشور است؟ پاسخ بنده به‌عنوان طلبه‌ای که بیگانه با فضای پژوهش نیست؛ این است که: هدف بسیار مهم و مسیر بسیار صعب و دشوار، امکانات هم محدود، عزم و اراده اما جدی است. یعنی رسیدن به هدف دور نیست. یعنی به‌رغم همه این مشکلات با مجموعه‌ای از تیم‌های سازماندهی شده و تیم‌های خودجوش و جهادی مواجهیم که به این هدف بلند فکر می‌کنند و به این سمت و سوء حرکت می‌کنند.

وی افزود: سؤال دوم اینکه آیا سیر و سامان پژوهش به‌سوی حل مسائل روز حرکت می‌کند یا خیر؟ پاسخ مثبت است. اما مسأله‌های ما فراون است و نیروی انسانی پژوهش کم! یکی از مشکلات ما نیروی انسانی پژوهش است. یعنی مجموعه محورهای پژوهشی که در راستای مرجعیت علمی و حل مسائل کشور هست، فراوان است ولی نیروی انسانی برای اجرای پژوهش کم است. تربیت پژوهشگر یکی از برنامه‌هایی است که ما دنبال می‌کنیم. در این راستا دبیرخانه حمایت از آثار پژوهشی یک امکان مغتنم است. تاکنون آثار فراوانی نیز ناظر به حل مسائل و شبهات تولید شده‌است. از پژوهش‌هایی که در راستای تمدن‌سازی و در طراز تمدنی است، حمایت می‌شود.

دبیر ترویج پژوهش معاونت پژوهش حوزه در پاسخ به این سؤال که آیا نشانه‌های پیگیری اولویت‌ها در نهادهای علمی و پژوهشی دیده‌می‌شود؟ گفت: سؤال مهمی است. منتها نیاز به یک مقدمه کوتاه دارد. اگر بخواهیم تراز و معیار رشد کشورها را بسنجیم، به محیط‌های علمی اعم از دانشگاه و مؤسسات پژوهشی آن کشور نگاه می‌کنیم. این دستگاه‌های آموزشی و پژوهشی نیز با چند شاخص در رنکینگ قرار می‌گیرند. مراحل، درونداد، فرایند، برونداد، دستاورد، اثربخشی از این شاخص‌هاست. بعد از اجرایی شدن نتایج تحقیق، باید سراغ مردم و نهادهای ذی نفع و ذی‌صلاح بروند و نتیجه را از آنها جویا شوند. به این معنی که اقدامات انجام‌شده چه میزان مفید و مؤثر بوده است.

وی اضافه کرد: یکی از ضعف‌های ما در این بخش است. برخی از موارد که از نوع تقاضاهای دستگاه‌های نظام باشد، به مرحله دستاورد می‌رسد. اما مطمئن نیستم که درصدی از همین موارد اندک به مرحله اثربخشی برسد. اگر رسیده من اطلاعی ندارم.

حجت الاسلام مازنی به ویژگی‌های پژوهشگری در عصر سرعت اطلاعات اشاره کرد و بیان داشت: از نظر استادانِ روش تحقیق، یک محقق خوب باید از ویژگی‌های علمی و عقلی، ویژگی‌های روانی و اخلاقی و ویژگی‌های مرتبط با اطلاعات تحقیق برخوردار باشد.

وی نبوغ، تیز هوش و نکته‌سنج، کنجکاو و پرسشگر، آزاداندیش و تعصب‌گریز، نواندیش و تحجرگریز، ژرف‌اندیش و فهم وسیع داشتن را از ویژگی‌های علمی و عقلی برشمرد.


استاد حوزه و دانشگاه همچنین ویژگی‌های روانی و اخلاقی یک پژوهشگر را صبوری، جنجال گریزی، امانتداری، خستگی‌ناپذیری، نظم پذیری، فروتنی و تکبرگریزی و داشتن شهامت و صراحت بیان در تبیین یافته‌ها دانست.

وی در پایان تأکید کرد: یک محقق باید اطلاعاتش درباره مسئله و سؤالات و فرضیه‌ها کافی و کامل باشد، صادقانه نقل کند و صادقانه بنویسد، دقت را فدای چیزی نکند. همیشه به کار باارزش و دقیق فکر کند.، واضح و روش بنویسد یعنی مبهم و گنگ ننویسد. با مثال نظرش را توضیح دهد، حتی‌المقدور ساده بنویسد، از مغلق‌نویسی پرهیز کند. نو و بروز باشد و از عناوین نو و ادبیات روز استفاده کند، مستند بنویسد و هیچ حرف غیر مستندی را نقل نکند و نهایتاً باید مستدل و محکم بنویسد. 

گفتنی است، متن کامل این گفت‌وگو به‌زودی در وب‌سایت فکرت قرار خواهد گرفت.
 

گزارشگر: محمدجواد رحمانی

تاریخ انتشار: 1402/09/25