رسانه فکرت / احمد اولیایی

اخیراً یادداشتی از دکتر صادق‌نیا خواندم که دغدغه اخلاق را در مناسک نیمه شعبان جستجو می‌کرد. از شور و حرارت نیمه شعبان امسال و هیاهوی تلویزیون در تقویت این شور گفته و تفاوت نیمه شعبان‌های دهه شصت با الان را در احساس عمیق و طبیعی آن موقع تبیین کرده بود. نهایتاً ایشان این پرسش را مطرح کرد که آیا این همه افزایش شور و جمعیت منجر به تقویت اخلاقیات مشارکت کنندگان می‌شود؟!

در مواجهه با یادداشت ایشان، چند نکته به ذهن می‌رسد؛
 یک. بخشی از آن یادداشت می‌خواهد بگوید (ظاهراً به‌صورت منفی) که تلویزیون نقش به‎سزایی در افزایش مشارکت مردم در نیمه شعبان امسال داشته است. پاسخ این است که رسانه ملی به این هیاهویی که ایجاد کرده افتخار هم می‌کند. اساساً رسانه ملی باید مسئول بسیج عمومی مردم در جهت مشارکت‌های ملی و مذهبی باشد. این، به‌هیچ‌وجه نقصی بر تلویزیون نیست.

 دو. گویی یادداشت دکتر صادق‌نیا، تمام مناسک نیمه شعبان را با یک سؤال، تقلیل می‌دهد. آن هم سؤالی که اساساً پرسش مناسبی نیست. این پرسش انتقادی که «نیمه شعبان چقدر اخلاقیات را ارتقا می‌بخشد؟» تداعی می‌کند که یگانه مسئول ارتقای اخلاقیات در جامعه، جشن‌هایی مانند نیمه شعبان هستند! اگر هم جشن نیمه شعبان مجبور باشد به این پرسش پاسخ دهد، شاید پرسش آخر می‌بود. اینکه «نیمه شعبان چقدر نشاط اجتماعی ایجاد می‌کند؟»، «جشن نیمه شعبان چقدر انسجام اجتماعی ایجاد می‌کند؟»، «این جشن چه مقدار تقویت احساس مذهبی دارد؟»، «این دو سه روز جشن عمومی چه مقدار فضای امید ایجاد می‌کند؟» و مانند اینها می‌تواند پرسش‌های سودمندتری از جشن نیمه شعبان باشد. پرسش‌هایی که پاسخ‌هایش عموماً بله و مطلوب است. پرسش یادداشت دکتر صادق‌نیا، آن سؤال تکراری شبهه گونه ایام محرم را تداعی می‌کند؛ که آیا مثلاً بهتر نیست هزینه ایستگاه صلواتی و نذری را به فقرا بدهیم؟! پرسشی که ناشی از عدم شناخت کافی مناسک شیعی ست.

سه. استدلال به پژوهش پوزیتیویستی را بین گیل (Robin Gill) نوعی مقایسه نابجاست. چرا که روح مناسک شیعی که اتصال آن به عالم بالا، حقیقی است هنگامی که خود را در فعل جمعی مناسکی شیعیان نمایان می‌کند، اشتراک آیینی خاصی در میان مشارکت کنندگان ایجاد می‌شود و کمی با کنش کلیسایی متفاوت است. ضمن اینکه در روش‌شناسی را بین گین، فقدان مؤلفه‌های دیگر در عدم تأثیر مشارکت کلیسایی در اخلاق آشکار است.

 چهار. اساساً چرا در اوج احساس نشاط از یک فعل ملی که اتفاقاً ریشه در مذهب هم دارد، تحلیل‌گر اجتماعی ما به نکات ابهام احتمالی آن فعل می‌اندیشد و از آن پرسش می‌کند؟! این، شاید ناشی از فقدان چاشنی «امید» در تحلیل‌ها باشد.

تاریخ انتشار: 1401/12/10