رسانه فکرت | مصطفی شجاعیان، پژوهشگر حوزه فلسفه و کلام اسلامی

علامه مصباح یزدی(ره) آثار و کتاب‌های بسیاری درباره فلسفه، اخلاق و تربیت اسلامی دارند که استخراج و تبیین و دسته‌بندی دیدگاه‌های تربیت اخلاقی این اسلام شناس معاصر می‌تواند در به دست آوردن نظام تربیتی اسلام کمک شایانی کند.

علامه مصباح بر نقش و تأثیر مبانی فلسفی بر اندیشه‌های تربیت اخلاقی تاکید دارند در نگاه ایشان روش‌های تربیتی باید منطبق بر اصولی باشد که بر آمده از مبانی فلسفی است و تنها در این صورت است که این روش‌ها انسان را به اهداف تربیتی مطلوب اسلام می‌رساند.

هدف تربیت اخلاقی به نهایی و میانی قابل تقسیم است. مهم‌ترین هدف تربیت اخلاقی در اندیشه علامه مصباح قرب الهی است که همان معرفت حضوری انسان نسبت به خداوند است؛ هر چه در این مسیر و راه واقع شود اگر با هدف یادشده انطباق داشته باشد مطلوب اخلاق و تربیت اسلامی است وگرنه یا بی‌ارزش یا ضد ارزش خواهد بود، از مهمترین روش‌های تربیت اخلاقی از دیدگاه مصباح روش معرفت افزایی در همه مراحل تربیت است. اما روش مرابطه با در برداشتن همه روش‌های دیگر می‌تواند کامل‌ترین روش تلقی شود.

در تعریفی که از تربیت اخلاقی آمده است که بیان می‌کنند: «تربیت اخلاقی، آموزش اصول و ارزش‌های اخلاقی و پرورش گرایش‌ها و فضیلت‌های اخلاقی است.» (رهبر و رحیمیان، اخلاق و تربیت اسلامی، ص 6) در اخلاق اساس ارزش این است که انسان چیزی را تشخیص می‌دهد بر اساس موازین صحیح، پسندیده یا پسندیده‌تر است، در مقابل کار پسندیده یا ناپسند انتخاب کند، بنابراین اولین اصل در اخلاق انتخاب و اختیار انسان است (مصباح یزدی، اخلاق در قرآن، ج 1، ص 147)

 از دیدگاه علامه «اخلاق شامل ملکات و حالات نفسانی و افعالی می‌شود که رنگ ارزشی داشته باشند.» (مصباح یزدی، اخلاق در قرآن، ج 1، ص 214) و تربیت در دیدگاه ایشان این گونه بیان شده است: «فراهم کردن زمینه‌هایی است برای اینکه استعدادها و نیروهای یک موجود رشد کند تا بتواند از این نیروها برای رسیدن به کمال خودش بهره مند شود.» (مصباح یزدی، تربیت دینی در جامعه اسلامی معاصر، گفتگوها ص 27)

مبانی تربیت اخلاقی از دیدگاه علامه مصباح به چهار بخش کلیدی «مبانی معرفت‌شناختی»، «مبانی هستی‌شناختی»، «مبانی انسان‌شناختی» و «مبانی ارزش‌شناختی» تقسیم شده است.

اهداف تربیت اخلاقی برگرفته و بنانهاده بر مبانی یک مکتب است؛ همچنین تعیین و تبیین اهداف تربیت اخلاقی یک ضرورت قبل از تعیین اصول و روش‌های آن است و اهداف تربیت اخلاقی بر اصول و روش‌های تربیت اخلاقی مقدم می‌شود.

مقصود از هدف تربیت؛ نتیجه‌ای است که با انجام رفتارهای مشخص و برنامه‌ریزی شده حصول آن از دیدگاه خود متعلمان و متربیان مطلوب است، یعنی آنچه شایسته است که به عنوان امر مطلوب در برنامه‌های تربیتی در نظر گرفته شود و همه‌ی رفتارها و فعالیت‌های تربیتی یا دسته‌ای از آن‌ها برای دستیابی به آن صورت گیرد. (مصباح یزدی، اخلاق در قرآن، ج، ص 130)

 هدف در تربیت اخلاقی همان مطلوب‌های اخلاقی است که با توجه و بر اساس مبانی، تعیین و تبیین می‌شوند و اصول تربیت اخلاقی به آن‌ها امر می‌کنند و روش‌های تربیت اخلاقی راه رسیدن به آن‌ها را بازگو می‌کنند. (مصباح یزدی، اخلاق در قرآن، ج، ص 29)

سعادت و کمال اخلاقی، تزکیه و تهذیب نفس، عبودیت، معرفت خدا، تقویت ایمان و یقین؛ از دیگر اهداف تربیتی اخلاقی از دیدگاه آیت الله مصباح به شمار می‌رود.
علامه مصباح بر نقش و تأثیر مبانی فلسفی بر اندیشه‌های تربیت اخلاقی تأکید می‌کنند. در نگاه ایشان روش‌های تربیتی باید منطبق بر اصولی باشد که بر آمده از مبانی فلسفی است و تنها در این صورت است که این روش‌ها انسان را به اهداف تربیتی مطلوب اسلام می‌رساند.

از مهمترین هدف‌های تربیت اخلاقی در اندیشه علامه مصباح قرب الهی که همان معرفت حضوری انسان نسبت به خداوند است. برای رسیدن به چنین اهداف والایی باید از همه روش‌های ممکن در تربیت اخلاقی استفاده برد.

تاریخ انتشار: 1401/10/12