رسانه فکرت / حسین میرچراغ خانی، دکتری علوم‌سیاسی

اگر بدیهی‌ترین تعریف از استقلال سیاسی یعنی «حق آزادی ملت و دولت در مقیاس بین‌المللی» را معیار تحلیل شعار نه شرقی و نه غربی قرار دهیم، در این صورت نه شرقی و نه غربی، جنبه عملیاتی و کاربردی استقلال به‌حساب می‌آید، یعنی آن حق آزادی در مقیاس بین‌المللی نباید به‌وسیله شرق و غرب نقص شود.

در این شعار راهبردی شرق و غرب شامل همه غیریّت‌های هویّتی جمهوری اسلامی می‌شود، به‌عبارت دیگر این حق آزادی بین‌المللی نباید توسط هیچ قدرت بیگانه‌ای سلب گردد، برای توضیح بهتر جایگاه نه شرقی و نه غربی در تعامل راهبردی با شرق نکات زیر قابل‌ذکر است.

یک: باید توجه داشت که مفهوم «نه شرقی و نه غربی» صرفاً یک مفهوم جغرافیایی نیست، این مفهوم کنایه از گستردگی، کلیّت و وسعت است، از این روی در کنایه شرق و غرب صرفاً بحث جغرافیایی مطرح نیست که برخی تصوّر کنند چون کشورهای مانند چین و روسیه در شرق حضور دارند پس رابطه جمهوری اسلامی با این کشورها نقص شعار نه شرقی و نه غربی است.

دو: نه شرقی نه غربی دوره‌ای و زمان‎مند نیست؛ فلسفه وجودی این شعار حفظ و عملیاتی کردن استقلال جمهوری اسلامی است، در نتیجه حراست از استقلال منحصر به زمان مشخصی نیست، از این رو تقارن و همراهی تولّد انقلاب اسلامی با حضور دو ابر قدرت شرق (شوری) و غرب (آمریکا) به این معنا نیست که این شعار متعلق به زمان پیروزی انقلاب است.

 البته هنگامی که جهان تبدیل به دو قطب متفاوت شده بود، در فضای این دو قطبی آشکار شعار نه شرقی و نه غربی به‌راحتی قابل توصیف و تحلیل بود، پس از فروپاشی شوری عملاً شرق ایدئولوژی، سیاست و قدرت سلطه گرایانه و دخالت گونه خود را از دست داد، اما غرب همچنان با ایدئولوژی، سیاست و قدرت سلطه گرایانه در حال سلب حق آزادی ملت‌ها در نظام بین الملل است.

سه: نه شرقی و نه غربی نفی تقلیدگرایی از حاکمیت‌های غیر دینی است؛ یکی از معانی کاربردی مهم شعار نه شرقی و نه غربی نفی تقلید گرایی و عدم تبعیت از مبانی، روش‌ها و رویکردهای غیر اسلامی است، بنابراین اگر در آینده تحولاتی رخ دهد که سلطه‌گری غرب همانند سلطه‌گری شرق از بین برود در چنین شرایطی شعار نه شرقی و نه غربی همچنان پا بر جا خواهد ماند، چرا که یکی از معنای اصلی این شعار عدم تقلید و تبعیّت از شیوه‌ها و حاکمیّت‌های غیر دینی است، بنابراین با فرض متعادل‌ترین شرایط بین‌المللی نیز جمهوری اسلامی نگاه منحصر به مفرد خود را دارد و بر اساس آن عمل می‌کند.

چهار: نه شرقی نه غربی به‌معنای نفی سلطه است؛ از آشکارترین پیام‌های این شعار نفی سلطه است، منظور از سلطه هر نوع مبنا، اصل، روش و رویکرد سلطه گرایانه‌ای است که موجب نفی استقلال نظام اسلامی می‌گردد. بنابراین نفی سلطه با نفی رابطه متفاوت است، جمهوری اسلامی هیچ‌گاه به‌دنبال نفی رابطه با کشورهای دیگر نبوده و نیست، رابطه و تعامل با دیگران مورد تأیید منابع دینی، اسناد بالادستی و مورد تأکید رهبران و کارگزاران نظام جمهوری اسلامی است.

در قرآن آیاتی مانند: «إِنَّما یَنْهاکُمُ اللَّهُ عَنِ الَّذینَ قاتَلُوکُمْ فِی الدِّینِ وَ أَخْرَجُوکُمْ مِنْ دِیارِکُمْ وَ ظاهَرُوا عَلی إِخْراجِکُمْ أَنْ تَوَلَّوْهُمْ وَ مَنْ یَتَوَلَّهُمْ فَأُولئِکَ هُمُ الظَّالِمُونَ» (ممتحنه: 9)، ارتباط با کشورهای غیر متخاصم را تأیید و جامعه اسلامی را به این ارتباط ترغیب می‌کند.

 پنج: جایگاه نه شرقی و نه غربی در رابطه با روسیه و چین؛ با رونق گرفتن ارتباط‌های راهبردی بین ایران و دو کشور قدرتمند و تأثیرگذار یعنی چین و روسیه شاهد هجمه گسترده رسانه‌های غربی و رسانه‌های وابسته آنها هستیم، رسانه‌های که تا پیش از این شعار نه شرقی و نه غربی را تقبیح و آن را انزواطلبی می‌نامیدند، امروزه نگران شعار نه شرقی و نه غربی شده‌اند.

 نگرانی این رسانه یک مبدأ دارد و آن کاخ سفید است چرا که ارتباط ایران با کشورهای مانند چین و روسیه سیاست فشار حداکثری آمریکا علیه ایران را خنثی می‌کند، هنگاهی که توافق نامه 25 ساله بین ایران و چین به امضا رسید «جو بایدن» رئیس‌جمهور آمریکا، در پاسخ به سؤال خبرنگار که پرسید: «آیا نگران مشارکت ایران و چین هستید»؟ گفت: «یک سال است که نگران آن هستم» با اندکی تأمّل مشخص می‌شود که سیاست‌گذاران آمریکایی نگران از بین رفتن شعار نه شرقی و نه غربی نیستند، آنها نگران عدم توفیق در انزوای جمهوری اسلامی ایران هستند.

رژیم جعلی اسرائیل طرف دیگری است که از روابط راهبردی ایران با کشورهای چین و روسیه نگران است، «دن شوفتان» رئیس برنامه امنیت بین‌المللی در دانشگاه حیفا سند راهبردی ایران و چین را تهدیدی وجودی برای اسرائیل توصیف کرد «دن شوفتان» در روزنامه «اسرائیل هیوم» نوشت: «تهدید استراتژیک علیه اسرائیل ممکن است به ابعادی وجودی تبدیل شود که در ائتلاف جدید ایران و چین نمایان است».

 طرفدران سیاست فشار حداکثری آمریکا علیه ایران با قدرت رسانه‌ای تبلیغات گسترده‌ای علیه روابط راهبردی ایران با چین به راه‌انداختند، دست آویز همه آنها نقص شعار نه شرقی و نه غربی جمهوری اسلامی است.

نکته جالب این است که همین کسانی که از رابطه ایران با شرق نتیجه می‌گیرند که شعار نه شرقی و نه غربی نقص شده است اما از رابطه ایران با غرب چنین نتیجه‌ای نمی‌گیرند، غربی که به سردمداری آمریکا از هیچ تلاشی برای براندازی جمهوری اسلامی فروگذاری نکرد.

تاریخ انتشار: 1401/12/01