اشاره: دکتر بابک هاشمی‌نیکو، دانش‌آموخته دکتری تعلیم و تربیت و مشاور وزیر محترم آموزش و پرورش معتقد است: بهره‌وری و کارایی همان اثربخش بودن و نتیجه دادن است. برای بحث بهره‌وری در آموزش و پرورش تعریفی دارم و آن، به‌دست آوردن نتیجه حداکثری در شاخص‌های تعلیم و تربیت با بهره‌گیری و استفاده بهینه از نیروی انسانی، تجهیزات، منابع اقتصادی، مکان، زمان، و... است. ما باید بهترین نتایج را در امتحانات نهایی و کنکور به‌دست آوریم. (خصوصاً در نقاط محروم) در بحث تربیت چندساحته باید حداکثر نتیجه بر حسب سند تحول بنیادین کسب شود. در آزمون‌های بین‌المللی مانند آزمون «تیمز و پرلز» و «سواد خواندن» باید به فکر ترمیم وضعیت باشیم. هم‌چنین در بحث سامان‌دهی نیروی انسانی و... همه و همه نشان‌دهنده این است که بهره‌وری آموزش و پرورش می‌تواند هدف مهمی باشد.

متن زیر محصول گفتگوی فکرت با این کارشناس است که در ادامه تقدیم خواهد شد.

*با سلام و احترام، تشکر می‌کنم از این‌که حاضر به مصاحبه با رسانه فکرت (مرکز اندیشه و آگاهی) شدید. به‌عنوان نخستین سؤال لطفاً قدری از «حکمرانی» و «دولت» توضیح دهید.

با سلام وقت‌به‌خیر خدمت مخاطبین محترم رسانه فکرت. چند سالی است که بحث «حکمرانی» در ادبیات سیاسی کشور رایج شده است و اگر ما حکمرانی را ترکیب دو کلمه «حکم» + «رانی» بدانیم، واقعیت این خواهد بود که مفهوم مد نظر فراتر از معنای لغوی است. ما یک بحث دولتِ خوب داریم. بحث حکمرانیِ خوب هم متفاوت با بحث دولتِ خوب است و معانی بیشتری دارد. دولتِ خوب، جزئی از حکمرانیِ خوب است.

* یکی از شاخه‌های «حکمرانیِ خوب»، «حکمرانیِ تربیتیِ خوب» است. لطفاً در زمینه و شاخه را برای مخاطبین محترم توضیح دهید.

حکمرانیِ خوب هم دارای شاخه‌های متعددی است که از جمله‌ی آن‌ها «حکمرانیِ تربیتیِ خوب» است. این شاخه وظیفه ارتقا، پیشرفت و اثرگذاری همه‌جانبه تعلیم و تربیت را دنبال می‌کند. ما برای بحث حکمرانیِ خوب تربیتی، چند شاخص و ویژگی را می‌توانیم بیان کنیم که به نظر بنده این‌ها سبب‌ساز حکمرانیِ تربیتیِ خوب می‌شود:

1.انسجام و وفاق

می‌دانیم که وزارت آموزش و پرورش، بزرگ‌ترین وزارت‌خانه‌ی کشور است که بیش از 1 میلیون معلم، 16/5 میلیون دانش‌آموز در بیش از 100 هزار مدرسه دارا است. به هرحال در همه‌ی خانواده‌ها، آموزش و پرورش نماینده را دارد و حاکی از آن است که وزارت‌خانه‌ی بسیار بزرگی است. خود این وزارت‌خانه بیش از ده سازمان و معاونت و ساختمان‌های متعددی را در زیرمجموعه خود دارد. در سیستم اداری استان‌ها، 32 اداره کل استان و بیش از 730 منطقه آموزشی و اداره وجود دارد. این‌ها بزرگی و حجمِ وزارتِ آموزش و پرورش را نشان می‌دهند.

حال اگر وزارت آموزش و پرورش دچار انسجام واحد و وفاقی نباشد به یک مجمع‌الجزایری تبدیل می‌شود که هرکدام ساز خود را می‌نوازند. بنابراین نیاز است که برای وزارت آموزش و پرورش و سیستم اداری آن یک انسجام و وفاق دست‌جمعی را تعریف نماییم تا آن‌چه که بر مبنای سند تحول بنیادین هدف است، به منصه ظهور و اجرا در بیاید.

در هر سازمان میان افراد اختلاف‌نظرهایی وجود دارد؛ لکن اگر اسناد بالادستی (به‌ویژه سند تحول بنیادین) مبنای این وفاق قرار بگیرد و همه در راستای آن بتوانند هم‌جهت باشند، امکان نزدیکی به اهداف وجود دارد و چندی است که با تأکید وزیر محترم آموزش و پرورش، این وفاق و انسجام برای کسب بهترین نتایج در دستورِ کار وزارت آموزش و پرورش قرار گرفته است.

2.شفافیت

این‌که عملکرد طوری باشد که بتوان آن را در معرضِ دیدِ عموم قرار داد و سعی شود که حاصل کمی شود و نتایج به‌صورت عدد و رقم استخراج شود و آن‌ها را در اختیار عموم قرار بدهیم. البته بسیاری از موارد آموزش و پرورش کیفی است و در موارد کیفی، آن جاهایی را که می‌توان تبدیل به کمی، عدد و رقم کرد، باید اقدام کرد و البته از مسائل کیفی که مهمتر هست نباید غافل شد. خصوصاً در مباحث تربیتی، همان مسائل کیفی را نیز باید به مردم گزارش داد تا آن‌ها متوجه شوند که آموزش و پرورش در خصوصِ موارد تربیتی در حال تلاش و کوشش است.

3.بهره‌وری و کارایی

بهره‌وری و کارایی همان اثربخش بودن و نتیجه دادن است. برای بحث بهره‌وری در آموزش و پرورش تعریفی دارم و آن به‌دست آوردن نتیجه حداکثری در شاخص‌های تعلیم و تربیت با بهره‌گیری و استفاده بهینه از نیروی انسانی، تجهیزات، منابع اقتصادی، مکان، زمان، و... است. ما باید بهترین نتایج را در امتحانات نهایی و کنکور به‌دست آوریم. (خصوصاً در نقاط محروم) در بحث تربیت چندساحته باید حداکثر نتیجه بر حسب سند تحول بنیادین کسب شود. در آزمون‌های بین‌المللی مانند آزمون «تیمز و پرلز» و «سواد خواندن» باید به فکر ترمیم وضعیت باشیم. هم‌چنین در بحث سامان‌دهی نیروی انسانی و... همه و همه نشان‌دهنده این است که بهره‌وری آموزش و پرورش می‌تواند هدف مهمی باشد.

4.عدالت آموزشی

یکی از اهداف مهم در بحث حکمرانی تربیتی؛ مسئله «عدالت آموزشی» است. در این بحث باید به‌سمت محرومیت‌زدایی و رسیدگی به مناطق محروم توجه داشته‌باشیم. از طرفی توانمندسازیِ مدارس دولتی در دستور کار قرار گرفته است. آموزش و پرورش یک قرارگاه عدالت آموزشی و نصیبِ برابرِ آموزشی را ایجاد کرده است که کار این قرارگاه رسیدگی به نقاط محروم و بهره‌مندی آن مدارس از منابع انسانی و تجهیزاتِ لازم است و در این راستا قطعاً باید برنامه‌ریزی و کارایی بیشتری از آموزش و پرورش ببینیم. تنوع زیاد مدارس نیز گاهی باعث تضعیف مدارس دولتی بوده است و باید روی این موضوع کار کارشناسی صورت پذیرد.

5.پاسخ‌گو بودن

در بحث حکمرانیِ خوب، بالاخره دستگاهِ حکمران باید به مردم، معلمین، دانش‌آموزان، اولیاء و... پاسخ‌گو باشد. البته ما بحث شفافیت را قبلا مطرح کردیم و پاسخ‌گو بودن را نیز می‌توان در راستای شفافیت در نظر گرفت. این‌که هم در رسانه‌ها، صدا و سیما، جرائد، رسانه‌های اجتماعی و... به کرّات مسئولین آموزش و پرورش پاسخ‌گوی سؤالات مختلف مردم باشند و حس نکنند که در جایی قرار گرفته‌اند که دسترسی به آن‌ها غیرممکن است.

در همین راستا وزیر محترم آموزش و پرورش هم سخنگویی معرفی کردند و هم خودشان مرتبا در برنامه‌هایی که سؤالاتی از ایشان پرسیده می‌شود (مانند برنامه پرسش‌گر) حضور پیدا می‌کنند و سعی می‌دارند تا نقاط ابهام را پاسخ دهند.

6.مسئولیت‌پذیری و پیگیر امور بودن

آموزش و پرورش دارای مأموریت‌های بسیار فراوانی است. یک مسئول در آموزش و پرورش در مقایسه با مسئول هم‌طراز خودش در دولت کار چندبرابری دارد. یک مدیر کل آموزش و پرورش در استان، چند برابرِ مدیر کل هم‌طراز خودش در دستگاه‌های استانی باید کار نماید و تلاش داشته‌باشد تا از هیچ موردی صرف‌نظر ننماید. به‌عبارتی می‌توان گفت کسانی‌که در آموزش و پرورش نقشی را می‌پذیرند، باید با یک کار جهادی آن نقش یا مسئولیت را انجام دهند و تلاش داشته‌باشند تا کارها به صد درصدِ هدفِ نهایی خود برسد.

7.رهبری و مدیریت

این شاخص نقش مهمی در اجرای تمام مواردی که عرض شد دارد و بالاخره انسجام‌بخش و ایجادِ وفاق در دستگاه و گردش‌کار مرتبط در آن؛ بستگی به مدیریت و رهبری در آموزش و پرورش دارد. در آموزش و پرورش رهبری از مدیریت مهمتر است و توجه به مدیریت بر قلب برای این حفظ و ارتقا انسجام درونی و بیرونی ضروری می‌نماید. امروزه آموزش و پروش نیاز به کارآمدسازی و چابک‌سازی دارد. با توجه به این‌که آموزش و پرورش دارای یک بافت سنتی و قدیمی است، حتماً باید در بسیاری از امور نوسازی انجام دهد.

8.منزلت و رفاه معلم

در بحث منزلت و معیشت و رفاه معلم، آموزش و پرورش دارای وظیفه مهمی است. بحمدالله در این دولت بحث رتبه‌بندی معلمان که سال‌ها به تعویق افتاده‌بود با محبتی که ریاست محترم جمهور در موافقت با بودجه آن داشتند، کار انجام شد و اکنون نیز در حال حاضر کسانی که معترض هستند، به اعتراضات آن‌ها رسیدگی می‌شود. در خصوص مسکن معلم، طرح‌ها و پیگیری‌های خوبی با وزارت مسکن انجام‌می‌شود و حتی آموزش و پرورش آمادگی خود را برای هر گونه روندی اعلام کرده است تا فرهنگیان فاقد مسکن صاحب مسکن شوند به هرحال باید تلاش شود که در این مسابقه تورم، معلم جامانده از تورم نباشد و برابر آن نیز ما بتوانیم به معلم رسیدگی کنیم.

*به موارد بسیار مفید و خوبی اشاره کردید. انشاءالله همه‌ی این موارد را در حکمرانی تربیتی خوب، ملاحظه نماییم. به‌عنوان آخرین پرسش اگر نکاتی مدنظر هست بفرمایید.

چند شاخص دیگر را به‌اختصار عرض خواهم کرد. تحول در جذب و تربیت نیروی انسانی و پایش و ارزیابی آن‌ها باید مدنظر وزارت آموزش و پرورش باشد که اتفاقات خوبی در این چند ماه گذشته در برپایی کانون‌های ارزیابی صورت گرفت که در نوع خودش تحول خوبی اتفاق افتاده‌است. نیز تحول در برنامه‌های درسی و محتوای کتب درسی نیز باید در دستور کار باشد. همچنین مهارت‌آموزی و رسیدگی به هنرستان‌ها و حاکم کردن نگرش سیستمی در آموزش و پرورش باید در دستور کار باشد.

تاریخ انتشار: 1402/09/13