ویژههای فکرت
مجموعه فکرت درصدد است، مسائل روزِ حوزه اندیشه را با نگاهی جدید و در قالبهای متنوع رسانهای به تصویر بکشد.
رسانه فکرت | سید عبدالله هاشمی
برای تحلیل پیام یک کار هنری، تعیین مخاطب، ضروری است. آنچه واضح و روشن است مخاطب چنین مستندی، قشر غیر مذهبی نیست. این طیف از جامعه، با چه انگیزه‌ای ماهواره را رها کند و به تماشای اثر مستندساز جشنواره عمار با چنین موضوع و عنوانی روی آورد؟! لذا جریان مذهبی به‌ویژه قشر انقلابی، مخاطب اصلی این مستند هستند.
عمامه صورتی در ذهن مخاطب، پیش از مشاهده این مستند نماد روحانیون سهل انگاری است که در گرماگرم نزاع دین و تجدد با سرانگشتان تساهل می‌خواهند گره از کار دین و مدرنیته باز کنند و با سلام و صلوات، میان این نزاع تاریخی آشتی ایجاد کنند. لذا به برخی مناسک دینی جذاب، پایبند هستند و در مقابل با برخی مظاهر دین ستیز تجدد هم سر سازگاری دارند.
ابتدای این مستند شاهد نوعی همراهی با مخاطب در این برداشت اولیه هستیم. در ابتدا برخلاف عموم روحانیون، روحانی ورزشکار خوش‌پوش، قهوه‌نوشی را می‌بینیم که همنشینی با دخترکان شوخ و حضور در کافی شاپ ها، برای او جذاب و راحت است به گونه‌ای که همان دختران زلف افشان هم از یک روحانی چنین انتظاری ندارند و از نگاه آنان نیز عمامه این «شیخ» صورتی است. درادامه شاهد وادادگی و انفعال در رفتار این روحانی در مقابل همه آنچه در نگاه دینی جامعه یک ناهنجاری محسوب می‌شود هستیم. او قرار است در این مستند هیچ موضعی نداشته باشد.رفتار منفعلانه او به‌قدری شدت می‌یابد که تا سال‌ها برای عمامه‌های صورتی هم این مرحله، قفل است و باید به جای صورتی رنگی جدید برای او پیدا کرد! واقعا این مقدار بی‌رگی و لکنت زبان در مقابل ذهن آشفته و پر سوال جوانان، نوبر است!
او قرار است صرفا با فکری کوتاه و قامتی رشید در گوشه پارکی بنشیند و همراهانش، به التماس، دختر بی‌حجابی را راضی کنند، همنشین او شود تا سخنانی که از شبکه‌های اجتماعی و ماهواره‌ها در ذهن او جا خوش کرده است را بشنود و یک کلام هم جواب ندهد. بنابر این از نگاه مخاطب مذهبی این مستند در نمایش عمامه صورتی خیلی افراط به خرج داده است. مخاطب با کمتر از این هم می تواند با شمقدری همراهی کند.
آیا این مقدار «شور شدن آش» ضعف محسوب می‌شود؟ به نظر می‌رسد این کار آگاهانه انجام شده است و زمینه‌ای است برای رسیدن به هدف مستند که ارائه تصویری جدید از عمامه صورتی در ضمیر ناخودآگاه مخاطب است. به گونه‌ای که این تصویر اولیه با همه دلزدگی آن در مقابل تصویر جدید پذیرفتنی‌تر و این تصویر چندش آور، از آن تصویر وحشتناک جدید بهتر باشد.
در ادامه این مستند بر موضوع حجاب سوار می‌شود و برخی از اقدامات سنجیده و نسنجیده در این‌باره را به تصویر می‌کشد تا پلی به تصویر جدید بزند و در همین بستر مصداق جدید عمامه‌های صورتی را بسازد و به تغییر نگرش مخاطب نسبت به بدنه روحانیت دست یابد.
این تصویر جدید از اینجا شکل می‌گیرد که از میان نظام مسائل مهم اجتماعی و دینی جامعه امروز ایران، حجاب یک ریز موضوع فرعی است. در کنار این موضوع، مسائل مهمتری وجود دارد که اصلاح آن به دست صاحبان قدرت است اما در بدنه حکومت جریان نفوذ اولویت مسائل را دست کاری کرده است. به همین خاطر، روحانیتی که در ذهن جامعه، سنتی محسوب می‌شود این موضوعات مهمتر را رها کرده و به موضوعات فرعی مثل حجاب می‌پردازد وبه جای موعظه حاکمان به ملامت مردمان می‌پردازد.
حال، مخاطب در ضمیر ناخودآگاه خود سوال می‌کند عمامه کدام صورتی‌تر است؟ این شیخ قهوه‌نوش یا آن سید سخت کوش!؟ دغدغه اصلی این مستند پیرامون رعایت اولویت در مسائل اجتماعی بسیار درست و به‌جا است و مسئولین کشور به‌ویژه روحانیت باید در راستای اولویت‌هایی که مقام معظم رهبری ترسیم می‌کند خود را بازیابی نمایند و همت و سرمایه خود را برای تحقق آن صرف کنند. انتقاد از روحانیت نیز مطلب درستی است. اگر قداست پرده‌ای بر عیوب روحانیت بکشد و با نهیب انتقاد چرت غفلت پاره نشود، دیده‌های دیده‌بان هم آغوش خواب می‌شود در نتیجه، امنیت و انسجام جامعه دچار چالش می‌شود. اما مسأله اساسی در نوع و رویکرد صحیح انتقاد به‌ویژه نسبت به روحانیت است.در گذشته نیز این رویکرد انتقادی نسبت به روحانیت وجود داشته است.
دکتر شریعتی نیز از روحانیت گلایه بسیار داشت و نقدهای درستی نیز بیان کرد؛ اما بیشتر به نقد بی‌عیار عیاران دانش پرداخت و برشاخه نشسته بن می‌برید، به‌گونه‌ای که انگاره اسلام منهای روحانیت بر سر زبان‌ها افتاد. در همین دوره، بزرگانی همچون امام خمینی و شهید مطهری نیز از منتقدان جدی روحانیت هستند. این مرزبانان خردمند از طرفی با ضعف‌های روحانیت جنگیدند و از سوی دیگر با انگاره‌های خطرناک شریعتی را از ذهن‌ها زدودند. در ادامه، رویکرد ترمیمی آنان توانست جایگاه روحانیت در ذهن جامعه را ارتقا بخشد تا مردم ایران رهبری بزرگ‌ترین انقلاب قرن خود را به همین روحانیت اصیل بسپارند.
در نقد و بررسی نگاه انتقادی مستند عمامه‌های صورتی باید دید با کدام یک از این دو رویکرد تاریخی پیوند دارد. مستند عمامه‌های صورتی ادامه رویکرد انتقادی شریعتی‌هاست که به اسلام منهای روحانیت می‌رسد یا رویکرد ترمیمی مطهری‌ها که به ارتقای نهاد روحانیت منتهی می‌شود؟
تاریخ انتشار: 1402/10/18
- برچسب ها:
- عمامه های صورتی
- نقد فیلم
- نقد مستند