ویژههای فکرت
مجموعه فکرت درصدد است، مسائل روزِ حوزه اندیشه را با نگاهی جدید و در قالبهای متنوع رسانهای به تصویر بکشد.
رسانه فکرت | مصطفی شاه کرمی، نویسنده و پژوهشگر
بدون شک یکی از مهم‌ترین و محوری‌ترین مصوبات شورای عالی انقلاب فرهنگی در حوزه فرهنگ «نقشه مهندسی فرهنگی کشور» است که با توجه به گستره و اهمیت فوق‌العاده آن و تأکیدات مقام معظم رهبری بر تدوین و اجرایی شدنش قاعدتاً باید برای دولتمردان از امور جاریه و اقدامات کوتاه‌مدت اولی‌تر باشد.
شورای عالی انقلاب فرهنگی در طول چهار دهه اخیر، تدوین اسناد بالا‌دستی متنوعی از جمله «سند راهبردی کشور در امور نخبگان»، «سند ملی علوم و فناوری سلول‌های بنیادی»، «سند دانشگاه اسلامی» و این اواخر «سند توسعه فرهنگ مهدویت و انتظار» و «سند ملی موسیقی» را به سرانجام رسانده است. براساس اطلاعات پایگاه اطلاع‌رسانی دولت، آخرین جلسه ستاد هماهنگی نقشه مهندسی فرهنگی کشور ۱۸ اردیبهشت ۱۴۰۲ برگزار شده و چند ماه است که خبری از تشکیل مجدد آن نشده است. ظاهراً دغدغه‌های بودجه‌ای معاون اول ریاست جمهوری (به عنوان مسئول برگزار‌کننده جلسات) و موضوعات مرتبط با برنامه هفتم توسعه مانع از برگزاری این جلسات است.
سند ملی «نقشه مهندسی فرهنگی کشور» نتیجه تلاش ۳ هزار کارشناس طی پنج سال همفکری است، موضوعاتی، چون سبک زندگی و خانواده، نشاط اجتماعی، روابط بین‌المللی و جهانی حوزه فرهنگ و ارتباطات درونی حوزه فرهنگ را مورد توجه قرار می‌دهد، ۱۳ راهبرد کلان ملی و نزدیک به ۱۱۲ برنامه کلان ملی و بیش از ۳۰۰ برنامه اقدام کلان ملی در این سند مورد توجه قرار گرفته که از هفت فصل تشکیل شده است.
مسیر پرنوسان نقشه مهندسی فرهنگی
برای تشکیل و استقرار این ستاد راهبردی در کشورمان تا رسیدن به شکل کنونی‌اش روند پرفراز و نشیبی سپری شده است. در سال ۱۳۸۱ برای نخستین بار مقام معظم رهبری درباره مهندسی فرهنگی صحبت کردند و شورای عالی انقلاب فرهنگی را به عنوان نهاد قرارگاه مهندسی فرهنگی کشور برشمردند.
ایشان فرمودند: «شورای عالی انقلاب فرهنگی قرارگاه اصلی مهندسی فرهنگی کشور است؛ اینجا را در واقع باید اتاق فرمان فرهنگی کشور یا ستاد عالی فرهنگی و علمی دستگاه‌های کشور اعم از دستگاه‌های فرهنگی و سایر دستگاه‌ها و مرکز مهندسی فرهنگی کشور به حساب آورد.»
با این حال، دستور اصلی برای تدوین سند در سال ۸۳ از سوی ایشان عنوان شد که فرمودند: «اینجا آن قرارگاه مقدم فرماندهی است. از مهم‌ترین تکالیف ما در درجه اول، مهندسی فرهنگ کشور است، یعنی مشخص کنیم که فرهنگ ملی، فرهنگ عمومی و حرکت عظیم درونزا و کیفیت‌بخشی که فرهنگ نامیده می‌شود و درون انسان‌ها و جامعه به وجود می‌آید، چگونه باید باشد. اشکالات و نواقص‌اش چیست و کندی‌ها و معارضاتش کجاست.»
یک سال بعد مقام معظم رهبری دوباره تأکید کردند: «ما سال گذشته اینجا عرض کردیم «مهندسى فرهنگى کشور» به عهده شماست. آقایان هم تلقى به قبول کردید، یعنى اینطور نبود که ما این حرف را بزنیم، بعد بشنویم که دوستان گفته‌اند نه. خیلى خوب، حالا الان باید نقشه مهندسى فرهنگى کشور روى میز آماده باشد و باید روى آن بحث شده باشد، کار شده باشد، تصمیم‌گیرى شده باشد و نقشه کلان با راهکار‌ها - نه فقط چیزهایى که صرفاً آرزو و آمال است، کاملاً کشیده شده و مشخص شده باشد.»
ایشان سال ۹۰ و در دیدار با اعضای شورای عالی انقلاب فرهنگی فرمودند: «[باید]وضع فرهنگى مطلوب کشور را تصویر و اجزای متشکل آن را در مقابل خودمان ترسیم کنیم، بعد ببینیم کجا‌ها اولویت دارد و کجا‌ها احتیاج به مراقبت بیشتر دارد. به آنجاهایى که در این مدت مغفول‌عنه باقى مانده، برسیم و مسئله را دنبال کنیم؛ یک جاهایى سرمایه‌گذارى بیشترى لازم دارد، به این‌ها توجه کنیم. این، مهندسى فرهنگى است.» تذکرات و تأکیدات مکرر مقام معظم رهبری نهایتاً باعث شد ستاد مهندسی فرهنگی کشور در شورای عالی انقلاب فرهنگی تشکیل شود که ماحصل آن هم تصویب سند ملی «نقشه مهندسی فرهنگی کشور» در ۱۵ اسفند‌ماه ۱۳۹۱ و ابلاغ از آن سوی رئیس‌جمهور وقت (محمود احمدی‌نژاد) بود.
طرح شائبه مهندسی جامعه!
با روی کار آمدن دولت یازدهم و طرح این نکته که ممکن است در مورد این سند شائبه مهندسی اجتماعی و جامعه مطرح شود، مجدداً مورد بررسی قرار گرفت و بار دیگر برای دومین بار در سال ۱۳۹۳ توسط رئیس‌جمهور وقت (حسن روحانی) برای اجرا ابلاغ شد. به دنبال این اتفاق، تشکیل ستاد راهبری سند مهندسی فرهنگی به عنوان نخستین گام اجرایی‌سازی سند انجام شد، اما به گفته بسیاری از کارشناسان و حتی مسئولان، عملکرد این ستاد با آنچه خواسته رهبر معظم انقلاب بود فاصله داشت، به‌طوری‌که مقام معظم رهبری نیز با اشاره به ناکافی بودن کار‌های انجام شده در زمینه مهندسی فرهنگی تأکید کردند باید این مسئله مهم را خیلی جدی‌تر گرفت.
با روی کار آمدن دولت سیزدهم و با توجه به تأکید رئیس‌جمهور و اعضای دولت مبنی بر رفع دغدغه‌های رهبری نخستین جلسه ستاد هماهنگی نقشه مهندسی فرهنگی کشور عصر روز شنبه ۲۱ اسفند‌ماه ۱۴۰۰ و آخرین آن هم ظهر روز دوشنبه ۱۸ اردیبهشت‌ماه ۱۴۰۲ برگزار شده است!
دغدغه‌های بودجه‌ای
در دولت جدید هم این جلسات، به روال معمول در دولت قبل به ریاست معاون اول ریاست جمهوری برگزار می‌شود. متأسفانه چندین ماه از برگزاری آخرین جلسه این ستاد می‌گذرد و همچنان خبری از سرنوشت برپایی جلسات آن نیست. ظاهراً عمده دلیل این عدم برگزاری جلسات از سوی معاون اول ریاست جمهور تعدد مسئولیت‌های اجرایی از جمله مباحث مرتبط با برنامه هفتم توسعه کشور و بودجه سال ۱۴۰۳ عنوان می‌شود. اینکه معاون اول رئیس‌جمهور مسئولیت‌های جاری عدیده‌ای دارد، امری واضح و روشن است، اما اهم و مهم نکردن مسائل به‌خصوص فدا کردن سرنوشت فرهنگی کشور و ملت به‌خاطر مسائلی از جمله بحث بودجه سال آینده یا اموری شبیه به آن که نهایتاً اقداماتی مربوط به اقدامات یک ساله و پنج ساله هستند، اقدامی عقلایی نیست. برگزاری جلسات ستاد هماهنگی نقشه مهندسی فرهنگی کشور که به تعبیر مقام معظم رهبری «از مهم‌ترین تکالیف» است باید در صدر اولویت‌های دولتمردان باشد، چه اینکه نوسانات بودجه‌ای و تأمین کسری‌های آن قابل جبران است، اما رها شدن عرصه مهم و راهبردی فرهنگ کشور و آینده جامعه با هیچ چیزی قابل ترمیم نخواهد بود.
تاریخ انتشار: 1402/10/07