اشاره: استاد تمام دانشگاه آزاد اسلامی معتقد است کسانی که می‌خواهند مدافع انقلاب باشند و برای آن کار کنند و فرهنگ آن را پاس بدارند و آن را گسترش دهند، باید فضای فرهنگی را بشناسند.

حجت الاسلام دکتر محمود قیوم‌زاده، استاد تمام و عضو هیأت علمی دانشگاه آزاد اسلامی در گفت‌وگو با تحریریه فکرت با اشاره به این‌که امام‌خمینی (ره) بزرگ مرجع دینی بود که مسیر تاریخ را با این انقلاب بزرگ و شکوهمند تغییر دادند، ابراز داشت: برای امام را حل، فراتر از مرجعیت، نقشی رسول‌گونه می‌بینم.

 متن زیر حاصل گفت‌وگوی فکرت با این شخصیت حوزوی_دانشگاهی است که تقدیم مخاطبان فرهیخته می‌شود.
 
*انقلاب اسلامی در چه شرایط فرهنگی و اجتماعی شکل گرفته است؟

باسمه‌تعالی، الهی ایاک نعبد و ایاک نستعین. ابتدا سلام عرض می‌کنم خدمت سروران عزیز و ارجمند و آرزوی سلامتی، سعادت و بهروزی برای همگان دارم. حضرت امام‌خمینی (ره) بزرگ مرجع دینی بود که فراتر از مرجعیت، رسالتی را ایفا کرد و مسیر تاریخ را با این انقلاب بزرگ و شکوهمند تغییر دادند. از این رو بنده فراتر از مرجعیت، برای ایشان نقشی رسول‌گونه می‌بینم.

انقلاب اسلامی ایران تنها انقلابی است که بر پایه تفکر و ایدئولوژی دینی و مذهبی و با معیارهای کاملاً فرهنگی تحقق پیدا کرد و با ایده‌های فرهنگی مستقر گردید. این انقلاب، با هیچ انقلابی در عصر خود و اعصار گذشته قابل مقایسه نیست. حالا در ادامه، زمانی انقلابی موفق و پویا می‌توانیم داشته‌باشیم که بر همان مسیر فرهنگی خود باقی باشیم و در همان سیر گام برداریم.

انقلاب اسلامی ایران در عصر یخ‌بندان دینی، مذهبی، سیاسی و فرهنگی رخ داد. گویا دو مطلب در قبل از انقلاب در صحنه ملی و بین‌المللی مسجل شده بود.

 مطلب اول این‌که استقلال بی‌معنی است و اگر کشوری بخواهد مستقل باقی بماند، یک طنز و شوخی سیاسی است؛ اما انقلاب اسلامی ایران در عصر یخ‌بندان سیاسی، تحقق پیدا کرد و شعار استقلال را سر داد. ایران اسلامی با طرد و نفی همه‌ی ابرقدرت‌های دنیا و با توکل و اتکای به خدا و بر پایه ایمان مذهبی و بر اساس یک فرهنگ دینی انقلاب کرد و آن تفکر را نه در فکر، بلکه در عمل از بین برد و مستقل شد.

مطلب دوم هم وقتی که انقلاب اسلامی مطرح می‌شد، عصر یخبندان در حوزه دینی، مذهبی و فرهنگی بود. در آن روزگار به‌خصوص با وجود ابر قدرت کمونیسم می‌گفتند که اصل دین و مذهب گذشته است و اگر هم بخواهد اسمی از دو عنوان مطرح باشد، در خانه‌ها و امری شخصی خواهد بود و در صحنه اجتماعی عملاً دین هیچ نقشی ندارد، بلکه دارای نقشش مخرب نیز است.

آن روزها این فکر جا افتاده‌بود و حتی برخی‌ها که دارای صبغه مذهبی و دینی بودند، اعتقاد داشتند که دیگر نمی‌شود دین را در اجتماع آورد و باید آن را فراموش کنیم. در همان روزها امام (ره) انقلابی را بر پایه دین و مذهب پایه‌گذاری کرد و مجدداً این دو عنوان را به‌همراه معنویت و خدا گرایی در صحنه اجتماع آورد و یک انقلاب پرشکوه ایجاد کرد که جهان فکری و سیاسی را به لرزه در آورد.

*اگر باور داریم که تحول انقلابی در ایران به فضای فکری و سیاسی بین الملل سرایت کرده است، طبیعتاً تهدیدهایی جدیدی نیز پیش روی ما قرار گرفته؛ بنابر این در کدام بخش بیشتر باید مراقب بود؟

چنین انقلابی، یک انقلاب فرهنگی بود. این انقلاب بر پایه یک فرهنگ و تفکر دینی و معنوی رخ داد؛ از این رو نظام ارزشی در جهان را دست‌خوش تغییر کرد. اساساً ما اگر بخواهیم این انقلاب را به سرمنزل مقصود و اهدافش برسانیم؛ باید آن پایه‌ی فرهنگی که به‌عنوان اساس این انقلاب تلقی می‌شود، کم‌رنگ نشود؛ همچون نظام‌های ارزشی دینی، معنوی، خدا گرایی، اخلاص و اعتقاد به حضور دین، معنویت و مذهب در صحنه اجتماع. اما مراحل هم رمز پیروزی انقلاب اسلامی را در وصیت‌نامه خود «اتحاد و یکپارچگی مردم و ملل مظلوم و کار برای خدا» بیان کردند.

حال در پاسخ به سؤال مطرح شده که چه تهدیدهایی این انقلاب اسلامی را در بعد فرهنگی می‌تواند تحت‌الشعاع قرار گیرد باید بگویم که یکی از آن‌ها همین مسأله کم‌رنگ‌شدن بعد معنوی و دینی در انقلاب است. ما اگر بخواهیم انقلاب را تحلیل کنیم باید از دید امامین انقلاب این تحلیل را انجام دهیم. امام (ره) می‌فرمود: یکی از مشکلاتی که ما نمی‌دانیم باید برای آنچه فکری برداریم، این است که متصدیان امر و کسانی که مورد توجه مردم هستند، جذب دنیا و دنیاگرایی شوند و کار برای خداوند متعال را رها کنند. این سخن امام را حل (ره) دقیقاً معرفی نقطه تهدیدکننده‌ی انقلاب فرهنگی است؛ چرا که خود ایشان می‌فرمودند چنین اقدامی هم باعث سقوط آن‌ها و هم باعث سقوط انقلاب می‌شود. هم‌چنین تهدید دیگر که در بیانات امام (ره) نیز وجود دارد؛ تفرقه و دودستگی میان مسئولان و مردم است که مقام معظم رهبری نیز بر این نکته تأکید دارند.

بنابراین کسانی که می‌خواهند مدافع انقلاب باشند، برای آن کار کنند، فرهنگ آن را پاس بدارند و آن را گسترش دهند، باید فضای فرهنگی و معرفتی را بشناسند. شناخت فضای فرهنگی به‌معنای مسلح کردن خودمان به سلاح علم و دانایی است و بر اساس علم و منطق روز با دیگران و سایر ملت‌ها صحبت کنیم.

بنابر این می‌توان گفت نشناختن فضای فرهنگی و معرفتی انقلاب واقعاً برای ما یک ضعف محسوب‌می‌شود. در حوزه فرهنگی به‌موقع عمل نکردن، تصمیم به‌جا نگرفتن، آماده نبودن برای مقابله با تهاجم و شبیخون فرهنگی تهدیدات جدی محسوب‌می‌شود که مقام معظم رهبری از ابتدا روی این جهاد تأکید داشتند. در این مسیر افزون بر بصیرت خودمان در عرصه بصیرت‌افزانی نیز باید ورود کنیم.

از این رو لازمه‌ی پویایی و بقای انقلاب اسلامی اخلاص در عمل و کار برای خدا است و نبود آن تهدیدی فرهنگی به‌شمار می‌رود.
 
*انقلاب اسلامی به مثابه یک انقلاب فرهنگی با چه فرصت‌هایی رو به رو است؟

نظام، انقلاب و تفکر امام همگان را جذب خود کرد. این اقدام منجر به جذب نخبگان و توده‌ها شد. جذب شدن نخبگان (اعم از حوزوی و دانشگاهی) به‌جهت این بود که این تفکر، تفکری فرهنگی، مذهبی و معنوی قلمداد می‌شد که بهترین جایگزین برای تفکرات رقیب در حوزه حکومت و کشورداری بود. آن نیز نظام ولایت‌فقیه و حکومت الهیِ مبتنی بر تفکرات ولایت‌فقیه است. این خود حوزه‌ای بود که امام از نظرگاه فرهنگی مطرح کرد و منجر به جذب نخبگان حوزوی و دانشگاهی شد و انقلابی به این عظمت رخ داد. توده‌های مردم نیز جذب فکر فرهنگی امام (ره) شدند و این جذب شدن و همراه شدن در بعد داخلی و در بعد بین‌المللی (ملت‌های مظلوم و تحت ستم) نمایان بود. از این رو فرصتی که پیش‌روی ماست. نام این فرصت، فرصتِ جذب شدنِ نخبگان و توده‌ها به تفکر انقلابیِ انقلاب اسلامی و امام‌خمینی (ره) است.

یکی از فرصت‌های ما داشتن گوش شنوا برای مطرح کردن مطالب است. این فرصت خوبی است که بتوانیم حول محور معنویت، دین‌گرایی، خداباوری، ظلم‌ستیزی، امیدبخشی به ملت‌های تحت ستم، رهایی از یوغ ستمگران و... اجتماع نماییم و تفکراتِ جذابِ فرهنگ دینی داشته‌باشیم و به قابلیت تحقق آن‌ها اهتمام ورزیم. ان‌شاءالله باید این فرصت‌ها را قدر بدانیم و مطابق آن‌ها، جذب و اقناع مخاطب داشته‌باشیم و انقلاب شکوهمند خودمان را صادر کنیم. این‌که ما می‌بینیم انقلاب اسلامی در اردوگاه بی‌خدایان چنین زلزله‌ای ایجاد کرد و اساساً آن اردوگاه را با زلزله فرهنگی و دینی خود زیر و رو کرد. البته انقلاب ما این دگرگونی را نیز در کشورهای ظالمِ غرب نیز ایجاد کرده است و اکنون منفورترینِ کشورها در بین ملت‌ها، کشورهای ظالمی هستند که با چهره‌های دروغین، حکومت‌ها را تحت ستم قرار داده‌اند.

*حاکمیت در چالش‌هایی همچون پوشش، فضای مجازی و... آیا می‌توانست بهتر عمل کند؟

ما باید کارآمد و نقد عملکرد نظام را در بعد ملی و بین‌المللی داشته‌باشیم تا ببینیم آیا حاکمیت چالش‌هایی که داشته، چگونه بوده است؟ آیا حاکمیت در بعد داخلی و در بخشی از مسائل و چالش‌ها می‌توانسته بهتر عمل کند یا خیر؟ این‌که ما بتوانیم بهتر عمل کنیم، وابسته به شرایط است. تصور این‌که ما در برخی جاها در حوزه فرهنگی، اقتصادی، غیراقتصادی و... بهتر می‌توانستیم عمل کنیم، به‌لحاظ ثبوتی، بهتر عمل کردن ممکن است؛ اما باید ببینیم با توجه به شرایطی که داشته‌ایم، آیا می‌شود غیر از این عمل کرد یا خیر؟ در ابتدا ضروری است ما میان حوزه داخلی و حوزه بین‌المللی و منطقه‌ای تفکیکی داشته‌باشیم. بنده معتقدم اگر کسی خودش را از درون نظام بیرون بکشد و نظام را از حوزه بین‌الملل از بالا نظاره‌گر باشد، اساساً جمهوری اسلامی بسیار موفق عمل کرده است که توانسته است فرهنگ و تفکر خود را اقناع و صادر کند. (ما در این مصاحبه وارد این حوزه نخواهیم شد) اما در حوزه داخلی، ما به مسائل چندانی که برخی از آن‌ها مستقیماً فرهنگی‌اند مانند پوشش و حضور در فضای مجازی.

پاسخ به شبهات و بعضی از آن‌ها مستقیماً فرهنگی نیست؛ اما قطعاً بر روی اعتقادات و بعد فرهنگ اثرگذار است. مثلاً در حوزه مبارزه با تبعیض اگرچه این بحث مستقیماً فرهنگی نیست؛ اما تأثیرگذار بر روی باورها و اعتقادات و فرهنگ است. انصافاً در زمینه‌های داخلی می‌توان بسیار بهتر عمل کرد. اگر بیانیه‌ای گام دوم انقلاب اسلامی را ملاحظه کنیم، متوجه می‌شویم که حضرت آقا فرمودند که ما نقد گذشته می‌کنیم و نگاه به آینده با نقد گذشته داریم. نقد گذشته یعنی این‌که گاهی می‌توان بهتر عمل کرد.

در بیانیه گام دوم حضرت آقا فرمودند که با تمام نقدهایی که نسبت به عملکردمان در گذشته می‌توان داشته‌باشیم، در حوزه‌های مختلف اجتماعی، آموزشی، اقتصادی و... موفق بودیم. در حوزه‌های علمی و صنعتی نیز پیشرفت‌های قابل توجهی داشتیم و اکنون در دنیا مطرح هستیم. ما اکنون با یک نبوغ رسانه‌ای و دروغ‌پراکنی و شبهه افکنی مواجه هستیم و در حال بمبارانِ شبهات. در این فضا باید بسیار دقیق، هوشمندانه و فعالانه عمل کنیم. در حوزه پاسخ به شبهات باید بهتر عمل کرد.

در حوزه پوشش اسلامی باید هوشمندانه‌تر عمل کرد، گرچه الحمدالله بخش مهم مردم به‌ویژه قشر فرهیخته بانوان ایرانی، به پوشش و حیا توجه خاصی دارند؛ اما در آنالیز این مقوله، مسئولیتی که بخش‌های مختلف در این زمینه بر عهده داشتند، به‌لحاظ دلایل و اقناع فرهنگی کم‌کاری کرده‌اند.

*در پایان چنانچه نکته‌ای باقی مانده‌است، بفرمایید؟

نهادهای فرهنگی در حوزه انقلاب اسلامی باید واقعاً با برنامه حرکت کنند. درست است که در حوزه فرهنگی نباید خودمان را محدود کنیم؛ بلکه هر وظیفه‌ای مطرح بود، باید فوراً برویم و انجام دهیم که رهبر انقلاب نیز بر این نکته تأکید داشتند. اما بی‌برنامگی مورد تأیید نیست. لذا باید هم علمی و هم با برنامه‌ریزی کارها انجام شود. اکنون نهادهای مختلفِ أمر فرهنگی باید یک هماهنگی با یکدیگر داشته‌باشند تا در راستای یکدیگر عمل کنند.

نکته دیگر این است که باید انقلاب و دولت جمهوری اسلامی، به مسأله زنان با نگاه نوین و جدیدی وارد شود. به نظر می‌رسد گفتمان انقلاب اسلامی در حوزه زنان هم بحث دینی، فرهنگی، اجتماع، جامعه‌شناسی و اخلاقی است. گفتمانی که امام (ره) در خصوص زنان ایجاد کرد، همان گفتمانی است که در وصیت‌نامه ایشان نوشته‌شده، آمده است.

امام راحل حضور زنان در صحنه‌های اجتماعی، سیاسی، فرهنگی و... را به‌عنوان یکی از افتخارات برشمردند. بنده فکر می‌کنم با توجه به مسائلی که در چند ماه گذشته نظام با آن روبه‌رو بود، باید مسأله زنان در اولویت قرار گیرد. ان‌شاء‌الله در آینده نظام اسلامی، یک نگاهِ ویژه‌ای به این مقوله شود. رهبر معظم انقلاب نیز عنایت ویژه‌ای به این مسأله دارند و در ملاقات‌های اخیرشان و حضورِ در جشن تکلیف دختران نیز، مؤید همین نگاه است.

تاریخ انتشار: 1401/12/19