رسانه فکرت | محمد کرمی‌نیا، دانشجوی دکتری کلام امامیه

عالمان و فقیهان مشهور در دوران امام محمد باقر (ع) یا به دربار وابسته بودند یا به حوزه‌های فکری منحرف و سرگرم‌کننده که نه تنها نمی‌توانستند ملجأ و پناهگاه مردم تشنه و جویای حقیقت باشند، بلکه گاه خطرناک‌تر از رجال سیاسی بر مشکلات و سرگردانی مردم می‌افزودند؛ از این رو می‌توان گفت در این دوره جمود فکری بر سراسر جهان حاکم شده بود.

برخی از دانشمندان یهود و نصارا در پوشش اسلام سعی در تزریق اعتقادات خود به جامعه اسلامی داشتند و چون عامه مردم دسترسی به اهل‌بیت (ع) را نداشتند، نظرات و القائات آنان را می‌پذیرفتند، ریشه نفوذ بسیاری از عقاید باطل در میان مسلمانان از قبیل اعتقاد به جسم بودن خداوند، اعتقاد به جبر، تفویض و... همین مسأله است.

از سوی دیگر پیدایش یا گسترش فعالیت گروه‌های فکری در جامعه اسلامی مانند خوارج، مرجئه، معتزله، جبریه و فرقه‌های جدا شده از شیعه امامیه مثل کیسانیه و زیدیه با افکار منحرف و مسموم خود بر آلودگی فضای فکری و فرهنگی جامعه می‌افزودند، در چنین شرایطی بود که امام باقر (ع) به مقابله با فرهنگ مسموم حاکم بر جامعه پرداخت و اقدام به تأسیس دانشگاه کردند.

امام باقر (ع) علی‌رغم تلاش نامساعد عصر خویش با تلاش گسترده نهضت بزرگی را در زمینه علم طراحی کرد که به بنیان‌گذاری و تأسیس یک دانشگاه بزرگ و برجسته اسلامی انجامید که پویایی و عظمت آن در دوران امام صادق (ع) به اوج خود رسید.

امام باقر (ع) با برقراری حوزه درس به زدودن چالش‌های علمی و تحکیم مبانی، معارف و اصول ثابت اسلامی با تکیه بر آیات رهنمون‌گر قرآن پرداخت و تمام ابواب فقهی و اعتقادی را از دیدگاه قرآن بررسی کرد و به پرورش دانشمندان و فرهیختگان عصر خود و جنبش بزرگ علمی کمر بست که در همین دانشگاه بزرگ امام (ع) افرادی تربیت شدند و توانستند با پیشبرد مکتب حقیقی اهل‌بیت (ع) خدمات ارزنده‌ای را تقدیم جامعه اسلامی و تشیع کنند که می‌توان از این افراد به چهره‌هایی چون زراره، ابوبصیر، محمدبن‌مسلم و یزید بن معاویه عجلی اشاره کرد.

امام صادق (ع) نیز در وصف آنان فرمودند: «اگر اینان نبودند، کسی از تعالی مدین و مکتب پیامبر (ص) بهره‌ای نمی‌یافت. این چند نفر حافظان دین و امین پدرم در بیان حلال، حرام و احکام دین بودند. این چهار نفر از میان شیعیان زمان ما نخستین کسانی بودند که با مکتب ما آشنا شدند و در روز رستاخیز پیش از دیگران به ما خواهند پیوست» بنابراین می‌توان گفت امام باقر (ع) مؤسس و بنیان‌گذار حوزه علمیه‌ی شیعه و نهضت فرهنگی تشیع بود.

تاریخ انتشار: 1401/11/01