به گزارش فکرت، به همت انجمن علمی معارف اسلامی دانشگاه شهید بهشتی نشستی با موضوع نظام اخلاقی عفاف در قرآن کریم برگزرا شد در این نشست دکتر فتحیه فتاحی‌زاده؛ استاد تمام گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه الزهرا (س) درباره این موضوعات نظرات خود را بیان کرد.

گزارشی از این نشست تقدیم نگاه شما فرهیخته گرامی.

قرآن کریم، نظام اخلاقی عفاف را به بهترین و کامل‌ترینِ شکل ارائه کرده است. حال ما با مروری بر آموزه‌های قرآنی، در پیِ دنبال کردن و اثبات این مسأله هستیم. حال ما بعد از طرح پرسش، تعاریف کلیدواژه‌ها و ادعای مذکور؛ برای شروع بحث به این مسأله می‌رسیم که ما دو مبنای نظری داریم که این دو نیز از دلِ آموزه‌های قرآنی استخراج می‌شود و خودساخته نیست و به مدل تحلیلی که در ادامه به آن خواهیم پرداخت، کمک می‌کند. کششی که قرآن کریم ما را به‌سوی مسأله عفاف می‌برد، ریشه در فطرت ما دارد و چنین نیست که عفاف از خارج وجود ما بر ما تحمیل شود. این نکته بسیار مهم است؛ در حقیقت آن سازوکارهایی که دین پیرامون مسأله عفاف دارد، چیزی خارج از آن درخواست و گزارش فطری بشر نیست.

مسأله عفاف حتی به‌لحاظ تعالیم دینی، قرآنی و روایی پیشینه بسیار طولانی دارد و از زوایای مختلف به این مسأله پرداخته‌اند؛ اما شاید آن جهتی که امروز محور بحث بنده را تشکیل می‌دهد و من سعی دارم تا از آن زاویه نگاه قرآنی را بررسی کنم، کمتر مورد توجه و گاهی اصلاً مورد توجه نبوده است و این جزو آن مواردی است که ما در نوع نگاهمان به تعالیم قرآنی نسبت به آن کوتاهی کردیم و این مسأله مهمی است.

ابعاد مختلف نظام اخلاقی عفاف، بخشی از آن به عفاف رفتاری باز می‌گردد. در بررسی جنبه‌های عفاف؛ عفافِ رفتاری، گفتاری و جنبه‌ها و ابعاد مختلف می‌تواند در کنار هم یک نظام‌واره دقیق اخلاقی را ارائه کند که در عین حال که زن در جامعه حاضر و ایفای نقش دارد؛ اما یک حضورِ زنانه دارد و این حضور جنسیتی نیست. پیرامون مقوله عفاف رفتاری در قرآن کریم، سوره‌های نور و احزاب نکاتی را ارائه داده‌اند. (آیات محوری هستند) قرآن کریم وقتی در بحث عفاف رفتاری که یکی از بُعدهای این نظام اخلاقی است، چنین توصیه‌ای می‌فرماید که رسمی در آن زمان بود و زنانی که خلخال به پای داشتند، طوری قدم بر می‌داشتند که آن خلخال آشکار و باعث جلب‌نظر نامحرم می‌شود و قرآن توصیه دارد که این رفتار، رفتاری عفاف‌آمیز نیست و نباید اتفاق افتد. این توصیه‌ها برای این است که مخاطب بداند آن‌چه رهنمود دریافت می‌کند، تحمیل بر او نیست؛ بلکه به صلاح و به نفع اوست. واعظانه و نصیحت‌وار و گویی از سر دلسوزی در پی انتقال حقیقتی است. استفاده از چنین روش‌ها قطعاً اثرگذار در مخاطب است و اگر نگاه، نگاه تحمیلی باشد؛ همیشه مقاومت را به دنبال دارد. خوب است پژوهشگران بر روی جنبه‌های اقناعی و واعظانه‌ی قرآن تمرکز نمایند و بهره‌مند شوند و دیگران را نیز بهره‌مند کنند. ما باید به سمتی برویم که نگاه و مدل فهم‌مان از قرآن کریم را اصلاح نماییم. در همین راستا قرآن کریم در پایان آیه خطاب به مؤمنان می‌گوید برگردید و سپس به آن‌ها وعده فلاح و رستگاری را می‌دهد.

بعد دیگر در این نظام اخلاقی، عفاف گفتاری است. آیه 32 سوره احزاب در این باب است. قرآن توصیه به گفتار قاطع دارد. همچنین نباید نرمیِ همراه با کرشمه در گفتار وجود نداشته باشد؛ چرا که اگر گفتار، گفتارِ توأم با کشش و کرشمه باشد، بیماردل را به طمع می‌اندازد و وقتی که بیماردل به طمع افتاد؛ در واقع متعرض شما خواهد شد و حریم شما را خواهد شکست و آرامش را به‌هم می‌زند.

بعد دیگری که در نظام اخلاقی عفاف می‌بینیم، بحث دوری از تبرج و خودنمایی است. آیه 33 سوره احزاب پیرامون این مقوله بحث کرده است. آن‌چه که منظور قرآن کریم در این آیه است، حکایت از سالم بودن جامعه دارد و این مطلب به سلامت خانواده‌ها کمک می‌کند و این نیز به سلامتِ افراد خانواده کمک می‌کند و همه‌ این‌ها می‌تواند یک حاصل و دستاورد مناسبی برای پیشرفت یک جامعه باشد.

بنابراین آن‌چه قرآن کریم در مسأله حجاب به ما منتقل کرده است و در واقع یک حقیقت جاوید قلمداد می‌شود؛ انصافاً آن روح حاکمِ قرآن بر جامعه ما منتقل نشده است و اگر ما فهمِ دقیقی داشته باشیم و این فهم دقیق را بتوانیم به نسل جدید منتقل کنیم؛ مطمئن باشید در بسیاری از مواجهه‌هایی که اتفاق می‌افتد، اصلاح خواهد شد. (معجزه صورت نمی‌گیرد، اما اثرگذار است) ما همیشه در فرهنگ‌سازی باید صبور باشیم و متأسفانه اقدامات گسترده‌ای در باب بی‌حجابی صورت گرفته است؛ اما ما در عوض قدم و حرکت نوعی انجام ندادیم و این کوتاهی و ضعف را باید بپذیریم. لذا آن‌چه که از تعالیم قرآنی می‌توان برداشت کرد و هر وجدانی را متقاعد می‌کند، نگاهِ واعظانه‌ی توأم با ملاطفت و این‌که در راستای اقناع مخاطب خود تلاش می‌کند و در حال ما را متوجه معرفت توحیدی نیز می‌کند. این‌ها نکات ارزشمندی است که واقعاً نباید از آن غفلت کرد.

تاریخ انتشار: 1401/07/28