رسانه فکرت / سید محمدتقی موسوی کراماتی

چنین به نظر می‌آید که فیلم سقوط اثری فاخر در عرصه فیلم‌سازی درباره موضوع داعش باشد. داستانی که روند تهییج‌آور آن، بیینده را عمیقاً در لحظه لحظه فیلم با خود به دل درگیری‌ها و ترس‌ها و دلواپسی‌های نفس‌گیر، فرو می‌برد. همین هم‎ذات‌پنداری عمیق و حضور بیننده در متن حوادث ترسیم‌شده، نشان روشنی از کامروایی فیلم در جذب مخاطب دارد؛ اما آنچه در ورای ظاهر موفق فیلم، رخ می‌دهد و در سایه‌های پنهان القای معانی فیلم، صورتی از یک پیام خاص می‌آفریند؛ حامل بار معنایی و معرفتی غیر واقعی است که هیچ سنخیتی با واقعیت‌های خارج از روند معناسازانه پنهان روایت فیلم، ندارد و نتیجه‌ای که بیننده بر اثر نمادسازی‌های غیر متوازن فیلم، بدان دست می‌یابد، یک تنفّر کلی و بیزازی عمومی از نمادهای مشترکی است که صرفاً یک‌طرفه در نمایی انزجارآور به مخاطب نمایش داده‌می‌شود. البته چنین روند معیوب در فیلم روز صفر، که راجع به عبدالمالک ریگی تهیه شده، بیش از فیلم سقوط دیده‌می‌شود.

توجه به این نکته شایسته می‌نماید که فراتر از نقش‌های خیر و شرّی که ظاهر فیلم را می‌آراید و مخاطب را به‌سوی شخصیت خیر، در مقابل نقش شر سوق می‌دهد. این هم‎گرایی و واگرایی تنها در محدوده ظاهر متوقف نمی‌ماند؛ بلکه تمام آنچه در اطراف این دو نقش، جهان آن دو را می‌سازد محبوب یا منفور بیننده می‌گرداند.

فیلم سقوط و روز صفر در تصویرسازی ظاهری و ایجاد کشش هم گرایانه و واگرایانه مخاطب، در قبال نقش‌های خیر و شرّ، از عهده آن به‌خوبی برآمده‌اند و شرّ داعش را به‌طرز هنرمندانه‌ای به تصویر کشیده‌اند؛ اما میان نمادهای فیلم، هیچ تقابل معنایی دیده نمی‌شود تا مخاطب، بسان ظاهر فیلم، میان دوگانه خیر و شرّ، تفکیک قائل شود چرا که صرفاً نمادهای داعش که از قضا نمادهای مشترک میان همان خیر و شرّ است به‌گونه‌ای پررنگ و یک‌سویه، فقط در جبهه شرّ، حضور معنادارانه و یگانه دارد. نمادهایی مانند خواندن قرآن، شعار لا اله الا الله محمد رسول‌الله، حجاب و اذان و جهاد و دینداری و بهشت و دوزخ، فقط معنایی داعشی از آن ترسیم‌شده‌اند.

در واقع فیلم در ارائه تصویری از رفتار اسلام داعشی برآمده است و در مقابل آن، رفتار غیر داعشی را نه رفتار اسلام غیر داعشی را به تصویر می‌کشد. فیلم در صحنه‌های داعشی، پر از نمادهای اسلام ابوبکر بغدادی است؛ اما صحنه‌های مقابل آن، صرفاً غیر داعشی است بدون حضور معنادارانه نمادهای اسلامِ انقلابی همچون رهبر انقلاب، سید حسن نصرالله و سردار سلیمانی حال آنکه در صحنه بیرونی و واقعی و عینی، قرائت امامین انقلاب، سید حسن نصرالله و سردار قاسم سلیمانی از اسلام بود که جهان را از شرّ اسلام داعشی نجات داد نه رفتارهای غیر داعشی که تهی از باورهای اسلامی است. به‌بیان‌دیگر اگر قرار باشد فیلمی علیه یزید ساخته شود با همه نمادهایی که در اطراف او به‌عنوان یک حاکم اسلامی وجود دارد بی‌آنکه او را در مقابل امام‌حسین (ع) به تصویر آوریم چه نتیجه‌ای از کلیت اسلام در ذهن مخاطب، نقش می‌بندد؟

با این حال روشن می‌شود که مخاطب ناآشنا با واقعیت بیرونی و بیننده غیرمذهبی فیلم سقوط و روز صفر، معنایی که در مواجهه با این نوع نمادها در ذهنش حاضر می‌شود، تصوری کاملاً داعشی خواهد بود و معادل معنایی از آن نمادها را جز در داعش نمی‌بیند که نتیجه این نمادپردازی‌های نامتوازن، سوگمندانه چیزی جز ایجاد یک بدبینی ناخواسته از نمادهای اصیل اسلامی به‌صورت کلی نخواهد بود.

تاریخ انتشار: 1401/12/18