ویژههای فکرت
مجموعه فکرت درصدد است، مسائل روزِ حوزه اندیشه را با نگاهی جدید و در قالب‌های متنوع رسانهای به تصویر بکشد.
رسانه فکرت | مریم اسماعیلی، دانشجوی دکتری فقه و مبانی حقوق اسلامی
برای فهم گزاره‌های سبک زندگی اسلامی به عنوان یکی از نظامات مورد نیاز انسان ضروری است به دو مؤلفه و متغیر مهم مبانی و اهداف توجه کرد که نقش تعیین کننده‌ای در نظام‌سازی آن دارند که آن‌ها را می‌توان در معارف دینی جست‌وجو کرده و به دست آورد.
آیت الله محمود هاشمی شاهروردی (ره) در کتاب فرهنگ فقه بر این باور است که سبک زندگی اسلامی مجموعه‌ای منسجم از همه موضوعات و رفتارهای مورد قبول اسلام در عرصه زندگی فردی و اجتماعی انسان است که تمامی افعال جسمانی مانند وظایف دینی و اخلاقی و افعال درونی و قلبی مانند اعتقادات و باورهای انسانی را شامل می‌شود.
در مقاله‌ی «واکاوی سبک نوین زندگی در عصر پساکرونا» نیز آمده است: «اگرچه سبک زندگی به طور عام، بیشتر متأثر از محیط بیرونی و الگوهای گذشته و حاضر در زندگی است که به تدریج برای هر فرد شکل می‌گیرد ولیکن در حقیقت سبک زندگی بیانگر ظهور پارادایمی انسانی است. از همین رو، سبک زندگی را باید مجموعه‌ای از طرز تلقی‌ها، ارزش‌ها، شیوه‌های رفتار، حالت‌ها و سلیقه‌ها در هر چیزی مانند الگوهای روابط اجتماعی، کار، اقتصاد و غیره دانست و همین موجب تغایر سبک زندگی انسانی می‌شود.»
سبک زندگی، با کدام خاستگاه؟
خاستگاه متفاوت سبک‌های زندگی را می‌توان در باورها، تفکرات، مبانی، پیش فرض‌ها، نوع نگاه و الگوهای رفتاری بشری جست‌وجو کرد. تفاوت شناختی تفسیری و طرز نگاه به هستی، انسان، زندگی، اهداف و ارزش‌ها موجب می‌شود هر فردی اصول، اهداف، روش‌ها و رویه ویژه‌ای برای رسیدن به آن‌ها در زندگی پیش گیرد که همین مسأله، سبب تفاوت‌های بنیادین میان سبک‌های زیستی می‌شود.
با توجه به آنکه شریعت اسلام کامل‌ترین دینی است که برای همه شؤون و ساحات مورد نیاز انسان؛ جسمی، روحی و روانی، اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، سیاسی و... برنامه و دستورالعمل‌های متنوع و متعددی دارد که با عمل به آن، افراد و جامعه از مطلوب‌ترین حد کیفیت زندگی برخوردار خواهند شد؛ بدون تردید، در متون اسلامی، موضوع سبک زندگی سابقه طرح و بحث داشته و به آن به تفصیل پرداخته شده؛ اگرچه با این عنوان بیان نشده و به جای آن، از تعابیری مانند اخلاق، ادب، تزکیه، تهذیب و... استفاده شده است.
بنابراین سبک زندگی از موضوعات اجتماعی و دینی است که به عنوان یک ساحت مستقل که می‌تواند تمامی ساحت‌ها و شؤون انسانی را شامل شود، نقش مهمی در انسان‌سازی و رشد و تعالی فرد و جامعه دارد. زیرا سبک زندگی شامل تمام نرم‌ها و قالب‌های رفتار انسانی در حوزه ارتباط با خود، خدا و دیگران؛ در روابط کاری و غیر آن می‌شود.
برای کشف و فهم گزاره‌های سبک زندگی به عنوان یکی از نظامات مورد نیاز انسان؛ لازم است به دو مؤلفه و متغیر مهم مبانی و اهداف توجه نمود که نقش تعیین کننده‌ای در نظام‌سازی آن دارند.
سبک زندگی، با کدام مبانی؟
مبانی عبارت از پیش‌فرض‌هایی هستند که جنبه بنیادین و زیربنایی دارند که به نحوی از انحاء به جهان بینی و دیدگاه انسان نسبت به واقعیت‌های جهان می‌پردازند. این پیش‌فرض‌ها را می‌توان به دو دسته تقسیم نمود:
1) باورها و اعتقادات: پیش‌فرض چیزی است که فرد به حقیقت آن اعتقاد دارد و ادراکات، تفکرات و احساسات او از آن تأثیر می‌پذیرند. در حقیقت؛ فرهنگ مجموعه‌ای است از پیش‌فرض‌های به هم مرتبط که مسلّم انگاشته می‌شوند و تا حد زیادی در ناخودآگاه انسان‌ها قرار دارند. پیش‌فرض‌ها و باورهای انسان تابع نظام ارزشی حاکم بر جامعه‌اند. در جوامع مسلمان، پیش‌فرض‌ها و باورها از اصول عقاید اسلامی منتج می‌شوند؛ اصولی که لایتغیر هستند و در هر زمان و مکانی به عنوان اصول اولیه دین اسلام، ثابت و استوارند.
2) ارزش‌ها و هنجارهای اجتماعی: ارزش‌ها عبارتند از اصول، آرمان‌ها و استانداردهای اجتماعی نهفته در فرهنگ که به افراد القا می‌کنند باید مراقب چه چیزهایی باشند. ارزش‌ها به عنوان ملاک‌هایی برای قضاوت پیرامون درست یا نادرست بودن امورند.
سبک زندگی، با کدام اهداف؟
یک بخش ضروری و مهم در رأس نظام سبک زندگی کارمندی، تعیین هدف‌های زندگی است. بدیهی است دست‌یابی به این اهداف در گرو اعتقادات، باورها و اندیشه‌های انسانی است. این اهداف از نظر میزان کلی و جزئی بودن به دو دسته هدف غایی و هدف رفتاری (عملکردی) تقسیم می‌شود.
هدف غایی: این هدف در سطح کلان سبک زندگی مورد توجه بوده و جزء انتظارات اصلی و آرمانی است که می‌تواند تمامی اهداف دیگر را نیز جهت دهی کرده و سامان دهد.
اهداف رفتاری: اهداف محدودی هستند که گذشته از آنکه قلمرو و دامنه کمتری دارند، به عنوان مقدمه‌ای برای رسیدن به هدف غایی تلقی می‌شوند. براساس آیه 31 سوره آل عمران: «إن کُنتُم تُحِبُّونَ اللهَ فَاتَّبِعِوُنِی یُحبِبکُمُ اللهُ» و آیه 107 سوره کهف: «إِنَّ الَّذینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ کانَتْ لَهُمْ جَنَّاتُ الْفِرْدَوْسِ» لازمه قرب الهی و سعادت انسانی به جز ایمان، اطاعت و عمل صالح است (ولایت در قرآن، عبدالله جوادی آملی) که این اهداف، رفتار انسان در ارتباط با خدا، خود و دیگران را شامل می‌شود.
از آنچه گفته شد این نتیجه حاصل می‌شود که برای استخراج و شناخت مبانی و اهداف سبک زندگی لازم است با توجه به جامعیت شریعت اسلام و کارکردهای اصلی آن، به دین و چگونگی قرائت و تفسیر آن از انسان و جایگاه او در عالم هستی و همچنین دستورات کلی و جزئی آن نیز توجه کرد. پس معرفت دینی، نقش گرانیگاه و تعیین کننده در این حوزه را خواهد داشت.
تاریخ انتشار: 1401/11/17