رسانه فکرت | وحید نادری؛ دانشجوی دکتری علوم سیاسی 

از جمله آسیب‌های نظام تعلیم و تربیت در جوامع بشری فقدان نیازسنجی شغلی و مهارتی در مواد درسی ارائه‌شده به علم‌آموزان است. این خلأ ترمیم‌ناپذیر که به گسست دانش و اشتغال منتهی می‌گردد ناشی از پیش‌انگاشت یا مفروض داشتن گزاره‌هایی است که هریک به نوبه‌ خود می‌تواند محل اشکال و پرسش محققان قرار گیرد. پیش‌فرض‌هایی چون لزوم یاددهی همه‌ دروس به همه دانش‌آموزان که الزاماً تطابقی با علاقه، نیاز و استعداد تحصیلی آن‌ها نداشته و بر مبنای چرخه‌ تکرار آموزش از نسلی به نسل دیگر دنبال می‌شود.

شریعت اسلامی به مثابه‌ منظومه‌ای منسجم و هم‌آهنگ نسبت به رابطه‌ کار و دانش سکوت اختیار نکرده و بر توازن و توالی این دو عنصر حیات‌بخش تأکید ورزیده است. قرآن مجید که مهم‌ترین منبع آموزه‌های وحیانی است به ضرورت کارکرد علم در زیست دنیوی انسان اشاره نموده و در آیه‌ ۸۰ سوره‌ انبیاء از تعلیم ساخت زره به داوود نبی علیه‌السلام با هدف ایمن ماندن مردم از آسیب‌های جنگ سخن می‌گوید(1). اگر فرایند آموزش را در چهار رکن آموزگار، آموزنده، موضوع آموزش و هدف از آموزش خلاصه نماییم در این آیه‌ شریفه هریک از ارکان چهارگانه مورد توجه قرار گرفته و خدای متعال به عنوان آموزگار، داوود نبی علیه‌السلام به عنوان آموزنده، صنعت زره‌سازی به عنوان موضوع آموزش و در امان ماندن از خطرات جنگ به عنوان هدف غایی آموزش مطرح گردیده است.

امیرالمؤمنین علی علیه‌السلام نیز در حکمت ۱۴۷ نهج‌البلاغه که جناب کمیل‌بن‌زیاد را مخاطب قرار داده است علم را بهتر از ثروت دانسته و سبب این رجحان را در قدرت پاسداری و نگهبانی دانش از انسان برمی‌شمارد‌‌(2). بديهى است كه علم هم ايمان انسان را حفظ مى‌كند و هم جسم و جان او را زيرا دفع آفات در جهات مختلف به وسيله‌ علم صورت مى‌گيرد در حالى كه مال به عكس آن است. صاحب مال بايد پيوسته از اموال خويش مراقبت كند مبادا دزدان آن را بربايند يا آفات و بلاهايى آن را از ميان بردارد(3). در این فراز از کلام امیر علیه‌السلام دلیلی بر انحصار کلمه علم به علم دینی در دسترس نبوده و می‌توان مطلق دانش بشری را (مشروط به صیانت از انسان) مطلوب و مرجّح در نظر گرفت.

با غور در دو نمونه‌ یادشده از قرآن کریم و نهج‌البلاغه و موارد متعدد دیگری که در نصوص معتبر دینی وجود دارد می‌توان یکی از خاصیت‌های علم سودمند از منظر شریعت را پیوند عینی آن با نیازمندی بشر و امکان استفاده از آموخته‌های علمی در فراز و نشیب زندگی دنیوی قلمداد نمود. تأکید بر جنبه‌ کارکردی دانش از مواردی است که در گذر زمان اهمیت خود را از دست نداده و همچنان یکی از بایسته‌های علم‌آموزی را می‌توان به کاربردی بودن آن در حل چالش‌های انسان معطوف دانست.

مع‌الوصف؛ یکی از بزرگ‌ترین چالش‌های نظام آموزش عمومی در کشور عبارت است از عدم تناسب مواد درسی موجود در مدارس و نیازهای شغلی و مهارتی بازار کار که طی سالیان گذشته اقداماتی مثبت اما ناکافی در جهت ترمیم آن صورت پذیرفته است. افزودن دروس جدید از قبیل «تفکر و پژوهش»، «کار و فناوری»، «تفکر و سبک زندگی» و «تفکر و سواد رسانه‌ای» در زمره این اقدامات ترمیم‌کننده است که ساختار کهنه‌ دروس عمومی را دستخوش تغییر نموده اما در جهت تکمیل آن می‌بایست به کاربردی‌سازی زبان‌های انگلیسی و عربی در مدارس از سویی و مهارت‌های زیست فردی و جمعی همچون کمک‌های اولیه و حقوق شهروندی از سوی دیگر مبادرت ورزید.

پانوشت:
1.وَعَلَّمْنَاهُ صَنْعَةَ لَبُوسٍ لَكُمْ لِتُحْصِنَكُمْ مِنْ بَأْسِكُمْ فَهَلْ أَنْتُمْ شَاكِرُونَ (انبیاء 80)
2.يَا كُمَيْلُ، الْعِلْمُ خَيْرٌ مِنَ الْمَالِ، الْعِلْمُ يَحْرُسُكَ وَ أَنْتَ تَحْرُسُ الْمَالَ (نهج‌البلاغه‌ حکمت 147)
3.آیت الله مکارم شیرازی، پيام امام امير المومنين عليه‌السلام‌، ج 13: 194

تاریخ انتشار: 1403/02/05