بحران‌های جریان تفکر در مسیر اندیشه امیدزا

به‌گزارش فکرت، آنچه در ادامه می‌‌آید، مشروح دیدگاه اوست؛

 امروز به‌لحاظ تفکر و اندیشه در مقطعی قرار داریم که چالش‌های بسیاری را در دوره‌های زمانی پیشین از سر گذرانده‌ایم با این توضیح که نوع چالش‌ها از اواخر دهه هشتاد، تفاوت‌هایی با قبل از آن پیدا کرده است.

واقعیت آن است که از این مقطع به‌بعد، بسیاری از جریان‌های فکری با رویکردها و خاستگاه‌های مختلف به سراغ مباحثی رفتند که چندان با واقعیت‌های جامعه هم‌خوانی نداشت، حال آنکه علوم انسانی در غرب عمدتاً به بازتولید تجربه‌های غرب پرداخته و نگاه نوینی به جامعه داشته است.

پس از ماجرای تشدید تحریم‌ها در کشور و قضایای اواخر دهه هشتاد و درگیری‌های سیاسی این مقطع، ما در لایه‌های نظری به‌سمت و سویی رفتیم که اندیشمندان ما نتوانستند حلقه وصل منطقی باشند بین آن فضای انتزاعی که از آن صحبت می‌کردند با یک فضای انضمام و ناظر به واقعیت و لذا نوعی کرختی و کندی در فضای فکری و اندیشه‌ای حاصل شد.

از منظر تحولات سیاسی و فرهنگی، هر چند که دهه شصت، دهه شورانگیز و دهه هشتاد، دهه غرورانگیز به‌جهت پرداختن به فضای تولید علم بوده، اما در ادامه دهه نود از راه می‌رسد که منجر به تخریب رؤیای مردم ما شد؛ دوره‌ای که در بیان راه‌حل‌ها تأکید می‌شد که ما باید از هویت و داشته‌های خود دست برداشته و در نظام بین‌‌الملل هضم شویم.

بنابر‌این بنده معتقدم برای وضعیت امروز ما اتفاقاً باید در حوزه فکر و اندشه از نقطه‌ای کار را دنبال کنیم که چطور می‌شود بر این چالش‌ها غلبه کرد، ضمن آنکه ما در جامعه کلی ظرفیت و تجربه داریم که با وجود مشکلات و سختی‌ها می‌توانیم با بهره‌گیری از این ظرفیت‌ها به جلو حرکت کنیم و امید را زنده نگاه داریم.

از سویی لازم است که زمینه طرح نظرها و دیدگاه‌های مختلف فراهم شده و صاحبان آثار و اندیشه‌ها با هم به گفتگو بپردازند و ما ناظر به مبانی دینی خودمان می‌توانیم از این ظرفیت‌ها که در اختیار داریم، به‌نحو شایسته استفاده کنیم به‌شرط آنکه از واقعیت‌ها هم غافل نشویم.

به‌خصوص در لایه‌های علوم انسانی و اسلامی نباید وضع به‌گونه‌ای باشد که حرف‌هایی زده شود که دور از واقعیت‌های امروز جامعه باشد. اینکه می‌بینیم از قدیم بسیاری از مدارس علمیه و حوزه‌ها در کنار بازار ایجاد شده برای این بوده که حوزویان و فقها به اداره بازار بر اساس مبانی دینی و شرعی اهتمام ورزند و طبعاً وقتی این‌گونه شد آن فرد بازاری نیز حتی اگر طلبه نبود پای درس فقهی می‌نشست و نیازهای خود را به این وسیله برطرف می‌کرد.

نکته حائز اهمیت دیگر اینکه ما در دوره‌ای هستیم که چند بحران مهم داریم؛ از سویی توهم نسبت به گذشته داریم، حالا این گذشته ممکن است خیلی خوب یا خیلی بد باشد. از طرف دیگر تصویر تغییریافته نسبت به زمان حال داریم که یا خیلی بد آن را می‌بینیم که فکر می‌کنیم همه‌چیز از بین رفته یا اینکه قضایا را خیلی خوب می‌بینیم و کسانی که خیلی خوب می‌بینند اتفاقاً از کسانی که خیلی بد می‌بینند ناامیدتر هستند، چون افق بالاتری برای اصلاح و رویای آینده ندارند.

در این شرایط، برخی فکر می‌کنند که برای امید اجتماعی باید خبر خوب به‌مردم بدهیم، عده‌ای نیز آمار و گزارش می‌دهند، اما اینها لزوماً ایجاد امید نمی‌کند، چه آنکه دو جریان تحریف و توجیه، امیدزا نیست بلکه نیاز است که مردم تغییر واقعی را احساس کنند که اگر این گونه شد زمینه ارتقای سطح امید در جامعه فراهم می‌شود.

در هالیوود و فیلم‌های آمریکایی هیچ‌گاه سازنده اثر نمی‌گوید فساد و مشکل در آمریکا و غرب وجود ندارد کما اینکه اتفاقاً می‌پذیرد اما نشان‌می‌دهد که اگر فردی مثلاً از سازمان سیا یا اف‌بی‌آی فاسد است اما دیگر اجزای سیستم به اصلاح می‌آیند یا نیروی قهرمان وارد عمل می‌شود.

از این مساله نیز غفلت نکنیم که امید اجتماعی با مبارزه برای تغییر حاصل می‌شود و هر کسی در هر جایگاهی باید به‌درستی به وظایفش عمل کند و گروهی نیز در جامعه مطالبه‌گری کنند. برهمین اساس، جریان اندیشه نظری و علوم انسانی ما باید این فضا و بستر را فراهم کند تا شاهد تغییر جدی باشیم و این ذهنیت به‌تدریج اصلاح شود که بن‌بست وجود دارد.
 

تاریخ انتشار: ١٤٠٣/٠٢/٣٠