ویژههای فکرت
مجموعه فکرت درصدد است، مسائل روزِ حوزه اندیشه را با نگاهی جدید و در قالبهای متنوع رسانهای به تصویر بکشد.
اشاره: دکتر سیده معصومه طباطبایی، استاد و پژوهشگر حوزه علمیه خواهران در گفت‌وگو با تحریریه فکرت با اشاره به اینکه دریافت ابعاد شخصیتی حضرت فاطمه‌زهرا (س) نیاز امروز جامعه ماست، اظهار داشت: حضرت صدیقه‌ی طاهره (س) به‌دلیل اینکه تربیت شده دامان پیامبر (ص) بودند، زیرساخت‌های تربیتی ایشان در زمان کودکی و سایر دوره‌های مختلف زندگی‌شان آن هم در جایگاه به زمان کنونی منتقل شده‌است؛ از این رو ما با نوعی از «تربیت» بر مبنای سیره ارزشمند پیامبر گرامی اسلام (ص) روبه‌رو هستیم.
وی ابراز داشت: جایگاه اجتماعی حضرت زهرا (س) بسیار برجسته بود؛ چرا که پیامبر گرامی اسلام (ص) در موقعیت‌های مختلف جایگاه این بانو را در جامعه اسلامی و به‌تبع در نظر مسلمانان برتری می‌بخشیدند و این مسئله سبب شد که نگاه مردم آن زمانه به جایگاه زن تغییر پیدا نماید.
متن زیر حاصل گفت‌وگوی فکرت با این استاد حوزه است که تقدیم مخاطبان فرهیخته فکرت می‌شود.
* چگونه می‌توانیم جایگاه حضرت زهرا (س) را به‌درستی تبیین کنیم؟
با سلام و ادب خدمت مخاطبان محترم رسانه وزین فکرت. پیرامون شخصیت حضرت زهرا (س) چند نکته اساسی وجود دارد. جایگاه حضرت زهرا (س) را وقتی ما می‌توانیم به‌درستی تبیین کنیم که شخصیت آن بانوی والا مقام را در موقعیت و نقش‌های مختلفی که ایشان ایفا کردند، در کنار یکدیگر قرار داد تا نقش آفرینی حضرت را در عرصه‌های مختلف دختری، مادری، فرزندی و همسری در ساحت‌های مختلفِ تربیتی، اجتماعی، سیاسی، فرهنگی و... ببینیم. از این رو برای رسیدن به شناخت دقیق و جامع نسبت به حضرت صدیقه طاهره (س) و رسیدن به ساحت‌های تربیتی، اجتماعی و سیاسی ایشان؛ لازم است به این نکته اساسی دقت کنیم که وقتی ما می‌توانیم جایگاه حضرت را به‌درستی تبیین کنیم که نسبت به حضرت در ابعاد مختلف شخصیتی ایشان شناخت داشته باشیم و چنین معرفیِ الگویی باید بر اساس اختصاصات زمانی و مکانی انجام گیرد.
یکی دیگر از نکاتی که دارای اهمیت است، این است که ما امروزه حضرات معصومین (ع) و حتی حضرت صدیقه طاهره (س) را در جامعه امروزی به‌صورت تک‌بعدی معرفی می‌کنیم و این اصلاً مطلوب نیست. بنابر این ضروری است که برای معرفی دقیق و جامع حضرات معصومین (ع)، ازجنبه‌ها و موقعیت‌های سیاسی، فرهنگی و اجتماعی کمک بگیریم. باید ما قالب و مبانی فکری، مدل و سنجه‌های زندگی حضرات (ع) را دریافت کنیم و آن‌ها را در اقتضائات زمانی و مکانی فعلی پیاده و عرضه نماییم.
* جایگاه تربیتی و اجتماعی حضرت زهرا (س) چگونه بود؟
نکته بسیار مهم دیگر که پیرامون حضرت زهرا (س) وجود دارد این است که ایشان به‌دلیل اینکه تربیت شده دامان پیامبر (ص) بودند، زیرساخت‌های تربیتی ایشان در زمان کودکی و سایر دوره‌های مختلف زندگی‌شان در جایگاه الگو به زمان کنونی منتقل شده‌است؛ از این رو ما با نوعی از «تربیت» بر مبنای سیره ارزشمند پیامبر گرامی اسلام (ص) روبه‌رو هستیم. از طرفی دیگر ما می‌بینیم که جایگاه اجتماعی حضرت زهرا (س) بسیار ویژه بود؛ چرا که پیامبر گرامی اسلام (ص) در موقعیت‌های مختلف جایگاه این بانو را در جامعه اسلامی و به‌تبع در نظر مسلمانان تعالیم می‌بخشیدند و این مسأله سبب شد که نگاه مردم آن زمانه به جایگاه زن تغییر پیدا کند. بنابراین تعامل پیامبر (ص) با حضرت زهرا (س) در جامعه‌ای اتفاق افتاد که عملاً زن دارای هیچ جایگاه اجتماعی نبود و نیز کسی هیچ حقوقی برای او قائل نبود. اما پیامبر گرامی اسلام (ص) در چنین شرایطی حضرت زهرا (س) را تکریم می‌کردند.
ما در روایات متعددی داریم که نبی مکرم اسلام (ص) به استقبال حضرت زهرا (س) می‌ایستادند و حتی چند قدمی به‌دنبال ایشان می‌رفتند و روزانه چند مرتبه زمان گذر از درب منزل حضرت زهرا (س) و امیرالمؤمنین (ع) می‌ایستادند و به اهل آن خانه سلام می‌کردند. از این رو در جامعه‌ای که دختران را زنده به گور می‌کردند، پیامبر یک جایگاه ویژه برای زن قائل شد و همین اقدام، سبب اثر مثبتی در اذهان عمومی گردید و باعث تغییر نگرش مردان آن دوره نسبت به زنان شد. به‌دنبال آن کنشگری حضرت زهرا (س) نیز در موقعیت‌های مختلف در تربیت و اثرگذار اجتماعی بسیار مؤثر واقع شد. ایشان در موقعیت‌ها و ساحت‌های مختلف در وظایف و جایگاه خویش، نقش‌آفرینیِ ویژه‌ای از خود بروز می‌دادند. این بانو در جایگاه دختری «أم‌أبیها» و در جایگاه همسری، مادری و تعامل با فرزندان نیز بسیار برجسته بودند. روایات متعددی داریم که ایشان در دوران نوزادی فرزندانشان، شعرهایی با الگوسازی ایجاد کرده‌بودند که منجر به تربیت صحیح، تمدن‌سازی و جامعه‌سازی می‌گشت و این اقدام نیز تلنگری به زنان جامعه ما است که در موقعیت‌های مختلفِ مسیر تربیتی فرزندان خود، از هر لحظه و زمان و مکانی استفاده‌کنند تا الگوهای رفتاری درست به فرزندان خویش ارائه دهند و همین باعث شد که نسلی از حضرت بر جای بماند که در تاریخ ماندگار شود. در مدل و سیره عبادی حضرت زهرا (س) نیز برای فرزندان خویش الگوسازی می‌کردند؛ مثلاً در عبارتی ایشان می‌فرماید: «الجار ثم الدار»؛ یعنی دعا برای همسایه را مقدم بر موقعیت و منافع و دعای برای خانواده خویش می‌نماید.
* سراسر ابعاد زندگانی حضرت زهرا (س) حاوی نکات برجسته‌ای است. در حال حاضر با چه نگاهی ایشان را الگوی جامع و کامل برای بانوان معرفی کنیم؟
حضرت زهرا (س) به‌عنوان مرجع همه زنان مدینه و مکه بود. در ابعاد مختلف زندگی آن بانو، نکات مؤثری برای تعالی زندگی مردان و زنان جامعه یافت می‌شود. در حال حاضر نیز ایشان یک الگوی جامع و کامل برای همه بانوان تلقی می‌شود. حضرت زهرا (س) در أمورات دینی، تربیتی، فرزندپروری و حتی در ایفای نقش اجتماعی به‌عنوان یک مُدرس تمام‌عیار محسوب می‌شوند. حضرت زهرا در ایفای نقش اجتماعی خود، برای بعد از مرگ خویش نیز برنامه داشتند و فرمودند: جسم من را در تابوت حمل نمایید که حجم بدنم مشخص نباشد. هم‌چنین وصیت داشتند که در تشیع‌شان برخی از دشمنان حضور نداشته‌باشند و نیز خواستند مکان آرامگاهشان مخفی باشد. همه اینان نوعی کنشگری ویژه حضرت به‌حساب می‌آید که حتی بعد از مرگ خویش نیز برنامه داشتند و عدم تمایل برای حضور دشمنان در مراسم تشییع‌شان به‌نوعی اعلام براعت و انزجار از آن‌ها بود که همین مطلب، نقطه عطفی برای آن‌ها بود که نشان دهنده جایگاه ویژه امامت و رسالت هست.
* به سراغ مسأله فدک برویم. به نظر شما فلسفه پافشاری حضرت زهرا (س) برای گرفتن فدک چه بود؟
نکته اساسی پیرامون خطبه فدکیه، وظیفه‌شناسی حضرت زهرا (س) برای دفاع از فدک بود. فدک در اندیشه بانوی صدیقه (س) به‌عنوان سهم‌الإرث مادی به‌حساب نمی‌آمد؛ بلکه به‌عنوان جایگاهِ حقانیت اهل‌بیت (ع) و نوعی الگوی مطالبه‌گری حضرت در موقعیت‌های مختلف بود. فاطمه‌زهرا (س) در ساده‌ترین حالت، زندگی خویش را تَمشیَت و همراهی می‌کردند و به‌تعبیری زندگی آن‌ها در سطح معمولی‌ترین و فقیرترین افراد زمانه خود محسوب می‌شد؛ اما در جای دیگر احساس وظیفه کردند تا از مایَملکِ به ارث رسیده از پیامبر اکرم (ص) دفاع کنند. حضرت زمانی که با غصب فدک مواجه شدند؛ عملاً این غصب را به‌نوعی غصب ولایت و حقوق خاندان خود می‌دانستند و از این وادی وارد عمل شدند و از فدک دفاع کردند و آن خطبه سترگ فدکیه را بیان کردند.
در پایان این نکته نیز درخور تأکید است، جایگاهی که نبی مکرم اسلام (ص) در بین مردم برای حضرت صدیقه طاهره (س) ایجاد کردند را ما می‌توانیم تبلور آن را در قالب سه رویکرد اساسی زندگی حضرت مطرح کنیم؛ اول اینکه جایگاه مادری حضرت (س) برای پدر که از آن به «ام أبیها» یاد می‌شود، شایسته تبیین دقیق است؛ دوم جایگاه مادری برای فرزندان و اهل‌بیت (ع) است که بسیار؛ و سوم اینکه جایگاه همسری برای امیر مؤمنان (ع) بعد مهم شخصیتی آن حضرت است.
امیر مؤمنان (ع) فرمودند هرجا در سختی‌های زندگی در تنگنا قرار گرفتم، زمانی که به چهره حضرت زهرا (س) نگاه می‌کردم؛ تمام سختی‌ها و مشکلات فراموش می‌شد. هم‌چنین روایت داریم که اگر امام‌علی (ع) نبود؛ برای حضرت زهرا (س) هم‌کفو پیدا نمی‌شد. در رویکردی دیگر حضرت، جایگاه حقوقی و اجتماعی همسر خویش را در نظر گرفتند.
* با سپاس از اینکه وقت ارزشمندتان را در اختیار تحریریه فکرت گذاشتید.
تاریخ انتشار: 1401/10/04