جهانی‌شدن اسلام مدیون اخلاق عملی پیامبر اکرم

به گزارش فکرت، دومین جلسه فصل برکت با حضور چهار تن از اساتید حوزه و دانشگاه برگزار شد، در این جلسه حجت الاسلام والمسلمین محمدتقی ربانی، رئیس انجمن مهدویت حوزه به موضوع «اخلاق عملی در ادعیه مأثور» و «بررسی گزاره‌هایی از اخلاق عملی در مبانی دینی و دعاهای مأثور» پرداخت.

حجت الاسلام ربانی گفت: در حوزه مربوط به اخلاق با یک سری مباحث نظری و عملی مواجه هستیم؛ اما آنچه که باید به آن تاکید و توجه شود توجه به بُعد اخلاق عملی در این حوزه است. در اخلاق عملی اولویت‌ها و ارزش‌هایی وجود دارد که توجه به آن‌ها ما را به سیره حضرت رسول (ص) نزدیک‌تر می‌سازد. چراکه نبی مکرم اسلام با شعار «اتمام مکارم اخلاق» وارد میدان شدند تا جامع جاهلی را از آن حالت اسفناکی نجات دهند که در این زمینه گزارش‌های اخلاقی بُهت‌آوری از رعایت اخلاق عملی در تاریخ به ثبت رسیده است. مولا امیرالمومنین در کتاب نهج‌البلاغه، صحنه‌ها و گزارش‌های تلخی از آن دوران را ترسیم می‌کند. اما در مقابل گزارش‌هایی هم از اجرای رعایت اخلاق و فداکاری‌هایی که سربازان اسلام در غزوات به ویژه غزوه بدر بیان شده و یا گزارشی که جعفربن ابی‌طالب در دربار نجاشی می‌گوید، نشان می‌دهد که آن برگ برنده که با ظهور اسلام صورت گرفته با رعایت اخلاق عملی پیامبر اسلام، به چنین جامعه جاهلی توزیع و تزریق شده است.

وی در ادامه افزود: لازم به ذکر است، همانگونه که باید از معارف ناب و نورانی اسلام سخن به میان آورده شود باید به نقش الگوها و اسوه‌ها اهتمام نیز داشت تا بتوان از این طریق از حوزه انتزاعی و ذهنی اخلاق خارج و به حوزه تجربی و ملموس آن معارف، نزدیک شد. در نتیجه با معرفی الگوهای عملی و رفتاری، پذیرش آن از سوی انسان و جامعه و عملیاتی کردن آن معارف در تمام شوونات زندگی و اجتماع راحت‌تر خواهد بود.

رئیس انجمن مهدویت حوزه گفت: با محوریت اخلاقی عملی است که می‌توان وارد ماه مبارک رمضان شد و در این ماه آن را نصب العین خویش قرار داد. مقدمه‌ای که باید در این بحث به آن دقت نظر داشته باشیم آن است که باید برای هر مسأله یا ادعایی، با سند سخن گفت و این‌که گفته شود آن اتفاق یا بیان از چه مصدری برخاسته و صادر شده است. به عنوان نمونه، وقتی مسأله‌ای به قرآن ارجاع داده می‌شود یقینی‌ترین و محکم‌ترین و عالی‌ترین نقل و سند اتفاق افتاده است و دیگر جای شک و شبهه‌ای باقی نمی‌ماند؛ زیرا منبع بیان شده، موثق بوده و مورد قبول مسلمانان است. 

وی ادامه داد: با این مقدمه می‌توان آیه «اِنَّ الانسانَ لَفی خُسر» را در نسبت با ماه مبارک رمضان تببین کرد. با این بیان که قرآن به صراحت اعلام می‌کند که انسان در خسران است. باید توجه کرد که خسران در جایی به‌کار می‌رود که فرد هم در سود و هم در سرمایه ضرر کند، بحث خسران در اینجا مطرح می‌شود. مانند مرد یخ فروشی که تمامی سرمایه‌اش یخ است و اگر یخ آب شود همه چیزش را از دست می‌دهد پس خسران دیده است. با این سخن، هر نوع تلاش آدمی در این جهان، محکوم به خسران است. خاصیت این دنیا این است که با گذشت زمان عمر، نیرو و قدرت، علم و دانش و.. انسان از او گرفته می‌شود و این گونه خسران اتفاق می‌افتد. او باید بداند که عمرش را در چه راهی صرف کرده، با چه کسانی حشر و نشر داشته، از چه کسانی اطاعت کرده و از شیطان در چه اموری پیروی کرده است تا به عمق خسران خود پی ببرد! بنابراین مهم‌ترین عنصر مطرح در خسران، بحث زمان و عمر است. 

این استاد حوزه علمیه گفت: در روایت آمده است که «لاَ تَزُولُ قَدَمَا عَبْدٍ یَوْمَ اَلْقِیَامَةِ حَتَّی یُسْأَلَ عَنْ أَرْبَعٍ عَنْ عُمُرِهِ فِیمَا أَفْنَاهُ وَ عَنْ شَبَابِهِ فِیمَا أَبْلاَهُ وَ عَنْ مَالِهِ مِنْ أَیْنَ اِکْتَسَبَهُ وَ فِیمَا أَنْفَقَهُ وَ عَنْ حُبِّنَا أَهْلَ اَلْبَیْت» یعنی بنده در روز قیامت قدم از قدم برنمی‌دارد مگر آن‌که از او از چهار مسأله پرسش می‌شود. دو مورد اول عمر و جوانی انسان است که مورد محاسبه قرار می‌گیرد؛ دو عنصر اصلی حیات انسانی هم همین عمر و جوانی آدمی است.

حجت الاسلام ربانی اضافه کرد: در چنین شرایط و وضعیتی خداوند تبارک و تعالی فراخوان و دعوت نامه‌ای برای انسان از سوی پیامبرش می‌فرستد و او را به ماه مبارک رمضان دعوت می‌کند: «أَیُّهَا النَّاسُ إِنَّهُ قَدْ أَقْبَلَ إِلَیْکُمْ شَهْرُ اللَّهِ بِالْبَرَکَةِ وَ الرَّحْمَةِ وَ الْمَغْفِرَةِ شَهْرٌ هُوَ عِنْدَ اللَّهِ أَفْضَلُ الشُّهُورِ وَ أَیَّامُهُ أَفْضَلُ الْأَیَّامِ وَ لَیَالِیهِ أَفْضَلُ اللَّیَالِی وَ سَاعَاتُهُ أَفْضَلُ السَّاعَاتِ، هُوَ شَهْرٌ دُعِیتُمْ فِیهِ إِلَی ضِیَافَةِ اللَّه.» ای مردم! ماه خدا به سوی شما روی آورده است و شما به مهمانی الهی دعوت شده‌اید. در حقیقت در مقابل خسران آدمی، خداوند کریم و مهربان، ماه مبارک رمضان را قرار داده است تا از خسران جلوگیری شود؛ زیرا رمضان، ماه مغفرت، رحمت، برکت و جبران کننده کاستی‌ها و نقص‌هاست. ایامش بهترین ایام، روزهایش بهترین روزها، ساعاتش بهترین ساعت‌هاست.

رئیس انجمن مهدویت حوزه به بیان ویژگی‌های ماه مبارک رمضان پرداخت و گفت: ماه مبارک رمضان، دارای شاخص‌ها و ویژگی‌هایی است که آدمی در خسران را به خود دعوت می‌کند تا با دعا و نیایش از خسران بیان آید. بنابراین محوری که در این ماه می‌تواند به یک نورانیت و اتصال مفید به یک عالم متعالی بیانجامد بهره‌گیری از دعا و مناجات‌هاست. همان‌گونه که قرآن از سوی خداوند تبارک و تعالی نازل شده و معارف دینی و ارزش‌های والای اخلاقی از طریق قرآن به انسان رسیده است؛ دعا هم دری است که آدمی از طریق آن می‌تواند خواسته‌ها، آرزوها و مطالب ارزشمندش را به سمت خدا روانه کند. به همین دلیل است که به دعا قرآن صاعد می‌گویند. وقتی بشر دست نیاز خود را به سمت معبودش بلند می‌کند در واقع از بسیاری از امور منهی و منکر و ناشایست مصون می‌ماند و انسان نسبت به رب و پروردگار شکور و سپاسگزارتر خواهد شد و این‌گونه است که می‌تواند بسیاری از خیرات و رحمت‌ها را به خود جذب کند.

وی در تبیین جایگاه دعا گفت: با دعا است که آدمی امیدوار می‌شود با بی‌نهایت‌ی که قادر است، عالم است، مرتبط می‌شود و هیچ‌گاه خود را تنها و رها شده حس نمی‌کند. از طرفی دعا سبب توجه معبود به بنده می‌شود. قرآن در این زمینه می‌فرماید: «قُلْ ما یَعْبَؤُا بِکُمْ رَبِّی لَوْ لا دُعاؤُکُم» اگر دعای شما به درگاه الهی نبود چه بهانه‌ای برای توجه خدا به شما وجود داشت؟ از سویی دیگر، در بحث مربوط به دعا، توجه به اسوه‌ها و الگوهای دعایی هم می‌توان مطرح باشد. در سیره انبیاء و اولیای الهی اهل مناجات بودن و نیایش بودن به فراوانی دیده می‌شود. امیرالمومنین علی بن بیطالب اهل دعا بودند. وقتی قرآن از احوالات پیامبران خود سخن می‌گوید یکی از مؤلفه‌های آنان را اهل دعا بودن معرفی می‌کند. نمونه‌هایی چون حضرت آدم: «قَالَا رَبَّنَا ظَلَمْنَا أَنفُسَنَا وَإِن لَّمْ تَغْفِرْ لَنَا وَتَرْحَمْنَا لَنَکُونَنَّ مِنَ الْخَاسِرِین»، حضرت نوح: «فَدَعَا رَبَّهُ أَنِّی مَغْلُوبٌ فَانْتَصِر»، حضرت ابراهیم: «وَإِذْ قَالَ إِبْرَاهِیمُ رَبِّ اجْعَلْ هَٰذَا الْبَلَدَ آمِنًا وَاجْنُبْنِی وَبَنِیَّ أَن نَّعْبُدَ الْأَصْنَام و رَبِّ اجْعَلْنِی مُقِیمَ الصَّلاةِ وَ مِنْ ذُرِّیَّتِی رَبَّنا وَ تَقَبَّلْ دُعاء»، حضرت موسی: «ربِّ اشْرَحْ لی صَدری و یَسِّرْ لی أمری و احْلل عُقدةً مِنْ لسانی یَفقَهوا قَوْلی و رَبِّ إِنِّی لِما أَنْزَلْتَ إِلَیَّ مِنْ خَیْرٍ فَقِیر»، و یا نیایش‌های سایر انبیای الهی که در قرآن به آن پرداخته شده است. پایان سخن آنکه، لازم است تا به اسوه و الگوهای دعایی قرآن توجه شود و از سوی دیگر به فرازهای ارزشمند و والایی مانند دعای افتتاح، ابوحمزه ثمالی و امثال آنکه از سوی ائمه طاهرین و در قالب دعا به دست ما رسیده است در ماه مبارک رمضان اهتمام خاصی داشته باشیم.

تاریخ انتشار: ١٤٠٣/٠١/٢٠