به گزارش فکرت، دکتر ناهید طیبی؛ دکتری تاریخ اسلام و استاد جامعة‌الزهرا (س) در نشستی که به همت آکادمی اخلاق‌پژوهی روش‌مند دانشگاه شهید بهشتی برگزار شد به حجاب از منظر تاریخ آن پرداخت.

وقتی ما می‌گوییم در عصر ائمه معصومین (ع)، یک بازه زمانی خاص از سال 10 تا سال 260 هجری مدنظر است. نکته دیگر وقتی می‌گوییم حجاب از بُعد تاریخی؛ یعنی مبتنی بر گزارشات تاریخی بحث خواهیم کرد. این‌جا پیرامون حجاب هم قطعاً آن‌چه به ذهن ما می‌رسد، پوشیدگی شرعی است. از زمانی که آیه 31 سوره نور نازل شد، ما با چیزی به‌نام حجاب شرعی مواجهه می‌شویم و در قرآن کریم و روایات، محدوده‌هایی برای این حجاب مشخص شده‌است.

بنده می‌خواهم در این ارائه، داده‌ها و واحدهای اطلاعاتی که ما پیرامون حجاب در عصر ائمه را داریم، از چند طریق می‌توانیم آن‌ها را استخراج نماییم:

1.از طریق گزارش‌های حجاب‌محور
مثلاً در تاریخ گزارش شده‌است که حضرت زهرا (س) بعد از این‌که فهمیدند اجماعی برای بیعت با ابوبکر شد تا ایشان را منع نمایند از مسأله فدک و در همین حین گزارشگری که این مطلب را می‌خواهد برای ما گزارش کند، می‌گوید نوع پوشش ایشان این بود که چیزی روی سرش به‌نام «خِمار» [شبیه روسری زمان خودمان] انداخت که قبل از آن در عصر جاهلی هم می‌انداختند و سپس می‌فرماید که بدنشان را فرا گرفت و آن را پوشاند. (به‌وسیله جلباب یا چیزی شبیه چادر امروزی)

2.از طریق سیره معصومان و زنانی که منتسب به یکی از حضرات
مثلاً رفتار زنان، مادران، دختران و همسرانشان و رفتاری که این‌ها با مسأله حجاب داشتند. یکی از نمونه‌ها پیرامون وجود مقدس نبی اکرم (ص) که ما گزارشی داریم که از لحاظ سندی نیز بسیار قابل‌اعتماد است و این گزارش این است که حضرت پیامبر (ص) وارد منزل شدند و دیدند که یک دختر تازه بالغ آن‌جاست و بازهم پیامبر از همسرشان عایشه می‌پرسند که آیا این دختر به بلوغ رسیده است؟ یا نشانه‌های بلوغ را دیده است؟ عایشه می‌گوید بله؛ و پیامبر بلافاصله عمامه‌شان را بر می‌دارند و بخشی از آن را پاره می‌کنند و به عایشه می‌دهند و می‌گویند آن را روی سر این دختر بینداز. این گزارش، مسأله  بودگی حجاب در عصر نبوی را متذکر می‌شود.

پیرامون حضرت زینب (س) گزارش داریم که ایشان در نوع پوششان، چیزی بر سرشان انداخته بودند و بر روی بدنشان نیز چیزی می‌انداختند تا بدن ایشان مشخص نشود. درباره عباراتی که درباره ایشان هست که «موهایشان پیدا بوده» باید گفت افرادی که مسأله حجاب را زیر سؤال می‌برند، متأسفانه این عبارت را برای حضرت زینب (س) مطرح می‌کنند و می‌گویند در زیارت ناحیه مقدسه آمده است زنانی که همراه امام حسین (ع) خارج شدند، چهره‌شان پیدا بود، موهایشان پریشان بود و لطمه می‌زدند. این بحث فقط و فقط در زیارت ناحیه مقدسه است و بسیاری از افراد در سند زیارت ناحیه مقدسه اشکالاتی وارد کردند و از طریفی این بحث با آن همه روایتی که درباره نوع پوشیدگی ایشان داریم، واقعاً تاب و توانی نمی‌آورد و من در رساله دکتری خودم کاملاً این بحث را نقد کرده‌ام.

آن‌چه تا این‌جا بیان شد، پیرامون مسأله  بودگی حجاب در عصر ائمه (ع) بود. اما لازم می‌دانم حاصل تحقیق جدید را عرض نمایم که مادر هفت تن از ائمه (ع) کنیز بودند و ما گزارش‌هایی داریم که طبق آن گزارشات، حجاب برای کنیز لازم نیست و کراهت دارد؛ حال این‌ها از کجا به وجود آمده است؟ من یک تحقیق جامع انجام دادم و به نکات جدیدی رسیدیم. به‌لحاظ عقلی، اگر شما نگاه کنید که اگر فلسفه حجاب این باشد که جامعه دچار فساد نشود، حال چه زن «حُرّ» باشد؛ یعنی زن آزاد باشد و چه کنیز باشد، آن زنانگی آن‌ها فرقی با هم ندارد و آن طبقه اجتماعی‌شان با هم تفاوت دارد که اهل‌بیت (ع) با ازدواج کردن با آن‌ها یا این‌که آن‌ها مادر امام شدند و ارزش پیدا کردند و... ؛ این‌ها در واقع فاصله طبقاتی را به‌مرور حذف کردند و به‌ طوری که برده‌داری برای اولین بار در کشور تونس (یک کشور اسلامی) حذف شد.

حال ما در مورد حجاب کنیز، چون در عصر ائمه (ع) کنیزان زیاد بودند، باید یک بحث‌هایی داشته باشیم. عده‌ای مستنداتی آوردند و اصل بحث روی این است که ما در آن آیه‌ای که پیرامون حجاب است: «این بهتر است برای شما تا پوشش داشته باشید و مورد اذیت قرار نگیرید»، ما یک شأن نزولی داریم که این شأن نزول باعث شده‌است بسیاری از مفسران بگویند طبق این شأن نزول، کنیز نیازی به حجاب ندارد؛ در حالی که علامه طباطبایی به عنوان مفسری که قرآن را با قرآن تفسیر می‌کند و در عین حالی که بحث روایی نیز دارید، می‌گوید آن‌جایی که در قرآن کریم می‌فرمایند «بهتر است شما شناخته شوید»، عین عبارت ایشان این است که «شناخته شدن همه زنان به صلاح و عفاف». این حرف مورد نظر است. آیت‌الله صافی نیز این مسأله  را مطرح می‌کنند و می‌گویند شأن نزول آیه برای جلوگیری از آزار رسانی به همه زنان هنگام تردد شبانه برای نماز یا دفع حاجت بوده است. (برای همه زنان اعم از کنیز و حُرّ).

تاریخ انتشار: 1401/09/30