اشاره: پژوهشگر مؤسسه فرهنگی پژوهشی انقلاب اسلامی معتقد است که شهید حاج قاسم سلیمانی را می‌توان مانند مولا علی(ع) جمع اضداد دانست؛ چرا که سردار، پیرو راستین امام علی(ع) بود. در میدان نبرد کسی هماورد او نبود ولی شب‌ها در نماز شبش و در روضه‌های اهل بیت(ع) به قدری رقیق القلب بود و به شکلی گریه می‌کرد که انگار نه انگار همان مرد مقتدر میدان نبرد است. دشمن از ترس نام حاج قاسم صحرا به صحرا و شهر به شهر فرار می‌کرد؛ ولی فرزندان شهدا جایی امن‌تر از آغوش او پیدا نمی‌کردند. او بی‌ریا بود؛ ولی در دفاع از دین در مقام یک سخنور، از فصیح‌ترین افراد بود.

حجت الاسلام مهدی عصمتی، مدرس سطوح عالی حوزه علمیه خراسان و پژوهشگر مؤسسه فرهنگی پژوهشی انقلاب اسلامی در گفت‌وگو با تحریریه فکرت با اشاره به این‌که شهید مطهری اصطلاح «مکتب» را چنین تعریف می‌کند: «یک تئوری کلی، یک طرح جامع و هماهنگ و منسجم که هدف اصلی، کمال انسان و تأمین سعادت همگانی است و در آن، خطوط اصلی و روش‌ها، بایدها و نبایدها، خوب‌ها و بدها، هدف‌ها و وسیله‌ها، نیازها و دردها و درمان‌ها، مسئولیت‌ها و تکلیف‌ها مشخص شده باشد و منبع الهام تکلیف‌ها و مسئولیت‌ها برای همه‌ی افراد بوده باشد» همان‌گونه که از این تعریف مشخص است مکتب هم مجموعه‌ای از هست و نیست‌ها را معرفی می‌کند و هم باید و نبایدها را. با این تعریف می‌توان ویژگی‌های مکتب شهید سلیمانی را که شامل خطوط اصلی و روش‌ها، بایدها و نبایدها، خوب‌ها و بدها، هدف‌ها و وسیله‌ها، نیازها و دردها و درمان‌ها، مسئولیت‌ها و تکلیف‌ها است را بر اساس سیره این شهید بزرگوار استخراج کنیم.

متن زیر ، مشروح گفت‌وگوی فکرت با این پژوهشگر حوزه انقلاب اسلامی است که تقدیم مخاطبان فرهیخته فکرت می‌شود.

*معیارهای مکتب شدن یک روش یک فرد یا یک گروه چیست؟

مکاتب فراوانی تاکنون در جهان ظهور و نمود داشته اند، برخی مکاتب از سوی پیامبران و الیهون و برخی مکاتب از سوی مادیون بوده است و هر یک با توجه به قدرت خود دارای گستره خاصی بوده‌اند. یکی از مکاتب اثرگذار در عصر حاضر مکتب امام خمینی (ره) می‌باشد. برخی نیروهای مکتب امام (ره) به قدری بزرگ و اثرگذار بودند که خود دارای مکتبی ذیل مکتب حضرت امام (ره) هستند از جمله این افراد می‌توان از شهید حاج قاسم سلیمانی نام برد، شهیدی که با شهادتش در تاریخ جهان و انقلاب اسلامی نقش بست. یک فرد اگر در تاریخ زمان خودش عامل موثری نباشد و نقش موثری نداشته باشد و آینده را نسازد، او عملا وارد تاریخ نیست و نبوده است. اکثریت میلیون‌ها و میلیاردها افرادی که در یک زمان زندگی می‌کنند به گونه‌ای از روی زمین خاکی رخت می‌بندند که گویا تاکنون وجود نداشته‌اند و اگر از نوادگان آنها نیز در موردشان بپرسید اطلاعی از احوالاتشان ندارند، ولی عده معدودی هستند که نامشان بر تاریخ نقش می‌بندند و آیندگان آنها را یاد می‌کنند، از جمله این افراد انبیای الهی، برخی فیلسوفان، برخی سرداران، برخی اندیشمندان هستند.

مطالعه احوال انسان‌های خوب اهمیت فراوان بلکه از ارزشی دو چندان برخوردار است، چراکه علاوه بر آموزندگی‌های معمول مطالعه تاریخ برای دیگران، نقش الگویی نیز دارند و قرآن کریم در مواردی دستور به الگوگیری از افراد خاصی داده است به طور مثال می‌توان از حضرت ابراهیم علیه السلام (سوره ممتحنه، آیه 4-6) و پیامبر خاتم (ص) (سوره احزاب، آیه 21) نام برد. یک دلیل مهم استفاده از اسوه در دین را می‌توان در تاثیر بالای این نحوه تربیتی بر تربیت انسان ها دانست، در واقع شناخت ویژگی‌های لازم جهت رشد از نظر اسلام دو راه دارد: یک راه این است که ببینیم قرآن در درجه اول و سنت در درجه دوم انسان کامل را چگونه توصیف کرده‌ است و راه دوم شناخت انسان کامل، از راه بیان‌ها نیست که ببینیم  در قرآن و سنت چه آمده است، بلکه از این راه است که افرادی عینی را بشناسیم که مطمئن هستیم آنها، آنچنان که اسلام و قرآن می‌خواهد، ساخته شده‌اند و وجود عینی انسان‌های کامل اسلامی هستند.

در عصر حاضر که امام معصوم علیه السلام در غیبت کبری هستند، علاوه بر تاریخ 250 ساله معصومین علیهم‌السلام می‌توانیم از صالحین و شهدایی که رهروی راه این بزرگان بوده‌اند بهره بجوییم.

شهید سلیمانی که پیروی راستین امام علی علیه السلام بود را می‌توان مانند مولا جمع اضداد دانست. در میدان نبرد کسی هماورد او نبود ولی شب‌ها در نماز شبش و در روضه‌های اهل‌بیت به قدری رقیق القلب بود و به شکلی گریه می‌کرد که انگار نه انگار همان مرد مقتدر میدان نبرد است، دشمن از ترس نام حاج قاسم صحرا به صحرا و شهر به شهر فرار می‌کرد ولی فرزندان شهدا جایی امن‌تر از آغوش او پیدا نمی‌کردند. او بی ریا بود ولی در دفاع از دین در مقام یک سخنور، از فصیح‌ترین افراد بود.

*چرا حاج قاسم در کلام رهبر انقلاب «مکتب» نامیده می‎شود؟ اصولاً مکتب بودن حاج قاسم به چه معنایی است؟

مقام معظم رهبری (مدظله) در مورد شهید سلیمانی معتقدند:«به شهید حاج قاسم سلیمانی به چشم یک فرد نگاه نکنیم؛ به چشم یک مکتب، یک راه و یک مدرسه درس آموز نگاه کنیم» (بیانات در خطبه های نماز جمعه تهران 27/10/1398)

شهید مطهری اصطلاح «مکتب» را چنین تعریف می‌کند: «یک تئوری کلی، یک طرح جامع و هماهنگ و منسجم که هدف اصلی، کمال انسان و تامین سعادت همگانی است و در آن، خطوط اصلی و روش‌ها، بایدها و نبایدها، خوب‌ها و بدها، هدف‌ها و وسیله‌ها، نیازها و دردها و درمان‌ها، مسئولیت‌ها و تکلیف‌ها مشخص شده باشد و منبع الهام تکلیف‌ها و مسئولیت‌ها برای همه افراد بوده باشد.» (مجموعه آثار شهید مطهری، ج2، ص55) همان‌گونه که از این تعریف مشخص است مکتب هم مجموعه‌ای از هست و نیست ها را معرفی می‌کند و هم باید و نبایدها را مشخص می‌کند.

با این تعریف می توان ویژگی‌های مکتب شهید سلیمانی را که شامل خطوط اصلی و روش‌ها، بایدها و نبایدها، خوب ها و بدها، هدف‌ها و وسیله‌ها، نیازها و دردها و درمان‌ها، مسئولیت‌ها و تکلیف‌ها است را براساس سیره این شهید بزرگوار استخراج نماییم.

البته در دیدی جامع‌تر باید توجه داشت که حاج قاسم و بسیاری دیگر از رویش‌های انقلاب اسلامی خود تربیت شدگان اسلام و مکتب امام خمینی (ره) هستند، مکتبی که مقام معظم رهبری از سال 1369 از آن نام می‌برد و بر اصول مهم آن تاکید دارند و در بیست و پنجمین سالگرد ارتحال امام خمینی (ره) اصول سیاسی این مکتب را بدین شرح بر شمرده‌اند:«درهم تنیدگی معنویت با سیاست، اعتقاد راسخ و صادقانه به نقش مردم، نگاه بین المللی و جهانی، پاسداری از ارزش‌ها و عدالت اجتماعی»(14/3/1383)

اهمیت توجه به این مسأله در آنجایی است که باید توجه داشته باشیم که با توجه به اینکه حاج قاسم سلیمانی تربیت یافته مکتب امام خمینی (ره) است، در مکتب حاج قاسم نیز سه بعد مهم معنویت (اخلاص)، عقلانیت (تدبیر) و عدالت وجود دارد و همواره سیاست با معنویت درهم تنیده است، مردم دارای نقش پررنگ هستند، نگاه حاکم بین المللی و جهانی است و نه در محدوده جغرافیایی محدود، این مکتب پاسدار ارزش های اسلامی و انسانی است و در نهایت در این مکتب نیز باید به دنبال عدالت اجتماعی در جهان بود. مطلب بسیار مهم که در نهایت باید توجه داشت، قرار گرفتن مکتب حضرت امام (ره) و مکتب شهید سلیمانی ذیل مکتب اسلام ناب محمدی است.
 

*ویژگی‌های حاج قاسم به عنوان یک مکتب چیست؟

حاج قاسم دارای ویژگی‌های گوناگونی بودند که می‌توان این شاخصه‌ها را در پنج دسته قرار داد؛ تربیت صحیح اسلامی، فرماندهی، سیاست، نگاه جهانی و بین‌المللی، و ویژگی‌های بعد از شهادت که به بیان آنها می پردازیم.

تربیت صحیح اسلامی

ویژگی اصلی حاج قاسم سلیمانی که شاید بتوان گفت سایر ویژگی‌های ایشان تحت تاثیر این ویژگی قرار داشت و حاج قاسم را حاج قاسم کرده است، تربیت اسلام ناب اوست که بالاترین شاخصه شهید یعنی «اخلاص» در این بعد از شخصیت وی قرار می‌گیرد.

ویژگی دیگری که در این بعد از ویژگی‌های شهید قرار می‌گیرد گذراندن همه عمر به جهاد در راه خدا و خستگی ناپذیری اوست.

و آخرین ویژگی شهید که در این بعد ، مراقبت حدود شرعی است، حضرت آقا در این رابطه می‌فرمایند:«مراقب بود که به کسی تعدی نشود، ظلم نشود؛ احتیاط‌هایی می‌کرد که معمولا در عرصه نظامی، خیلی‌ها این احتیاط‌ها را لازم نمی‌دانند؛ لکن او احتیاط می‌کرد» (18/10/98)

این بعد تربیتی از زندگی حاج قاسم سلیمانی به نظر مهم‌ترین ویژگی اوست، چرا که این ایمان است که به انسان جهت می‌دهد و انسان را با خود آشنا می‌کند و می‌گوید که چه باید بکند.

فرماندهی

محور دوم از ویژگی‌های شخصیتی حاج قاسم سلیمانی که او را به فردی بی نظیر تبدیل کرده است ویژگی‌های فرماندهی و رهبری اوست، کسی که به بیان حضرت آقا جنگاور مسلط بر عرصه نظامی بود.(18/10/98) و علاوه بر این دارای شجاعت و اهل تدبیر است او شجاع بی تدبیر نیست که شجاعتش تبدیل شود به تهور. حاج قاسم «به دهان خطر می‌رفت اما جان دیگران را تا می‌توانست حفظ می‌کرد؛ مراقب جان نزدیکانش، اطرافیانش، سربازانش، همکارانش در ملت‌های دیگر که در کنار او بودند، بود» (18/10/98).

سیاست

در بعد سیاسی نیز حاج قاسم دارای شجاعت و تدبیر بود و از آنجایی که پیرو ولایت بود و خط قرمز قطعی او انقلاب و انقلابی‌گری بود در مسائل داخل کشور اهل حزب و جناح و مانند اینها نبود. علاوه بر این ویژگی‌ها دارای تاثیر کلام بالایی بود به گونه‌ای صحبت می‌کرد که طرف مقابل را اقناع می‌کرد.

چهره بین‌المللی مقاومت

حاج قاسم سلیمانی یک چهره بین‌المللی بود به طوری که همه دل بستگان مقاومت خون‌خواه اویند، چرا که او به همه این جبهه بسیج به عنوان یک مشاور فعال مدد رساند، کمک رساند و به عنوان یک پشتیبان بزرگ در آنجا ظاهر شد.

بعد از شهادت

حاج قاسم در واقع با شهادت مزد زحماتش را گرفت او در حیات دنیایی تحسین «ولی» را برانگیخته بود و بعد از شهادتش تعظیم «ولی» را به خود اختصاص داد تا جایی که رهبر انقلاب فرمودند: «این شهید عزیز هر وقت گزارشی می‌داد به ما چه گزارش کتبی، چه گزارش شفاهی از کارهایی که کرده بود، بنده قلبا و زبانا او را تحسین می‌کردم اما امروز در مقابل آنچه او سرمنشاء آن شد و برای کشور بلکه برای منطقه به وجود آورد، در مقابل او من تعظیم می‌کنم.» (18/10/98).

اما ویژگی دیگری که مربوط به حاج قاسم است و به کمتر شهیدی اختصاص دارد و شاید میزانش در حاج قاسم بی‌نظیر باشد و آن سختی این فقدان بر ولی فقیه است، صفتی که حاج قاسم را شبیه مالک اشتر می‌کند و می‌فرماید: «برای ما خیلی سخت است؛ برای شما سخت است، شاید برای من سخت‌تر هم باشد.»

*با سپاس وافر از این که وقت ارزشمندتان را در اختیار مجموعه فکرت گذاشتید.

تاریخ انتشار: 1401/10/12